Pravoslav’ja v Ukrajini zalyšajeťsia rozkolotym, i bahatioch vlaštovuje cej joho stan

Ukrajinśke pravoslav’ja zalyšajeťsia u centri intryh, v jakych beruť učasť usi oseredky cerkovnoho žyttia svitu.

Eksperty ne peredbačajuť zmin u joho statusi najblyžčym časom, odnak nazyvajuť nyzku čynnykiv, jaki možuť zminyty status kvo.

Pered soborom

Dniamy hlava Ukrajinśkoji pravoslavnoji cerkvy Kýivśkoho patriarchatu (UPC KP) Filaret zvernuvsia do hlav pomisnych cerkov z prochanniam rozhlianuty pytannia pro avtokefaliju UPC KP na majbutniomu Vsepravoslavnomu sobori. Bez vyrišennia cioho pytannia, vvažaje patriarch, provedennia soboru je nevypravdanym.

Sobor, pro jaký pyše Filaret, – ce vyšče zibrannia hlav usich pravoslavnych cerkov, na jakomu vyrišujuťsia dohmatyčni, istoryčni, polityčni ta administratyvni pytannia hlobaĺnoho charakteru.

Ostannij, siomý, Vselenśký sobor, vidbuvsia šče u 787 roci. Pidhotovka do vośmoho – tryvaje vže pivstolittia, i, jak vkazujuť eksperty, ostannimy rokamy deščo aktyvizuvalasia.

Odne z holovnych pytań, jake stojatyme na joho “poriadku dennomu” – problema avtokefaliji: chto, koly, za jakych umov i jakym čynom može daruvaty cerkvam samostijnisť.

Pozycija Filareta poliahaje u tomu, ščo vyrišuvaty ce pytannia u vuźkomu koli – nevypravdano. Na zibranni maje buty zasluchana i dumka predstavnykiv Kýivśkoho patriarchatu, Makedoniji ta Čornohoriji, jaki tež pretendujuť na pomisný status.

Prote tut počynajeťsia najcikaviše. Rič u tomu, ščo naspravdi nichto ne može poručytysia, ščo Vsepravoslavný sobor vzahali vidbudeťsia: nastiĺky suttievymy je protyriččia miž joho majbutnimy učasnykamy.

Vlasne, pro ce jdeťsia u ozvučenij mynuloho tyžnia zajavi patriarcha moskovśkoho Kyryla. Ijerarch, kotroho šče nedavno nazyvaly “dvyhunom” pidhotovky do provedennia Soboru, zajavyv, ščo cej zachid – ne na časi, poky hlavy pomisnych cerkov ne dosiahnuť jednosti z usich konfliktnych pytań.

Sposterihači tlumačať ciu zajavu prosto: u Moskvy nema vpevnenosti, ščo sobor zatverdyť vyhidni jij rišennia, zokrema, i z ukrajinśkoho pytannia, tomu jij narazi vyhidno vidklasty joho “do kraščych časiv”.

Čoho choče Filaret

Nyźku virohidnisť provedennia soboru blyžčym časom, očevydno, usvidomliuje i Filaret. Čomu ž, v takomu razi, vin zvertajeťsia do soboru, jaký, možlyvo, naviť ne vidbudeťsia?

“Vsi lidery cerkov čudovo rozumijuť, ščo ukrajinśke pytannia ne je druhoriadnym. Ukrajina i za kiĺkistiu chramiv, i za kiĺkistiu virujučych je najčyseĺnišoju hromadoju u sviti“

Andrij Juraš, relihijeznaveć

Perš za vse, kaže doktor filosofśkych nauk z Instytutu filosofiji NANU Liudmyla Fylypovyč, v ostanni roky u stratehiji povedinky Filareta namitylysia serjozni zminy: z faktyčnoji dobroviĺnoji samoizoliaciji vin perechodyť do sprob nalahodyty dialoh z predstojateliamy inšych cerkov.

Dialoh Filareta z inšymy cerkovnymy ijerarchamy je neprostym. Same stvorennia UPC KP na počatku 1990-ch Rosijśka pravoslavna cerkva (RPC) vvažaje rozkolom, i za ce naklala na Filareta anafemu. Vidpovidno, ani RPC, jaku nazyvajuť najpotužnišoju pravoslavnoju cerkvoju svitu, ani jiji čyslenni satelity zvažaty na pozyciju Filareta napevno ne stanuť.

Odnak, kažuť eksperty, kýivśký patriarch i sam usvidomliuje, ščo joho zajavy ne stanuť kerivnyctvom do diji dlia vsich pravoslavnych ijerarchiv.

Holovne dlia nioho, i z imidževoji točky zoru, i jak dlia ideoloha odnijeji z najpotužnišych pravoslavnych konfesij Ukrajiny – artykuliuvaty svoju pozyciju, vystupyty z neju u publičnomu prostori.

“Ce jak Janukovyč, jaký zvertajeťsia do Putina z prochanniam znyzyty cinu na haz. Vin znaje, ščo toj cioho ne zrobyť, ale holovne – okreslyty pozyciju”, – kaže odyn zi spivrozmovnykiv VVS Ukrajina.

Inšý motyv zajavy Filareta – šče raz aktualizuvaty u publičnomu prostori problemu rozkolu ukrajinśkoho pravoslav’ja, nahadaty pro te, ščo ihnoruvaty jiji lideram pomisnych cerkov ne výde.

Tym biĺše, ščo Ukrajina spravdi je “stratehičnym aktyvom” u pravoslavnomu sviti.

“Vsi lidery (cerkov – red.) čudovo rozumijuť, ščo ukrajinśke pytannia ne je druhoriadnym. Ukrajina i za kiĺkistiu chramiv, i za kiĺkistiu virian je najčyseĺnišoju hromadoju u sviti”, – kaže VVS Ukrajina docent Ĺvivśkoho nacionaĺnoho universytetu Andrij Juraš.

Vidpovidno, svoji vydy na neji majuť obydva holovni centry svitovoho pravoslav’ja – Konstantynopoĺ i Moskva.

“Povný rozryv”

Konstantynopoĺ i Moskva, popry pozirný myr, kažuť eksperty, zalyšajuťsia potencijnymy heocerkovnymy supernykamy.
Cerkvy, jaki orijentujuťsia na Konstantynopoĺ, – napryklad, Antiochijśka, Jerusalymśka, Aleksandrijśka, Elladśka, Kiprśka, Albanśka, jaki razom formujuť tak zvanu “hrećku sim’ju”, – “ob’jektyvno buly b zacikavleni u pojavi potužnoji ukrajinśkoji pravoslavnoji cerkvy (nezaležnoji vid RPC – red.), ščob dyversyfikacija u pravoslavnomu seredovyšči spraciuvala na minimizaciju vplyviv Moskovśkoho patriarchatu”, – kaže Andrij Juraš.

RPC je najpotužnišoju pravoslavnoju cerkvoju v sviti, i vid neji bahato v čomu zaležyť dolia ukrajinśkoho pravoslav’ja

Teoretyčno Konstantynopoĺśký patriarchat mih by nadaty avtonomiju tij častyni ukrajinśkoho pravoslav’ja, jake ne orijentujeťsia na Moskvu.

Odnak z ciloji nyzky pryčyn taký krok eksperty narazi nazyvajuť nemožlyvym.

“(“Hrećki cerkvy” – red.) bojaťsia. Ci cerkvy v osnovnomu je malovplyvovymy, vony ne majuť deržavnych pidtrymok. Sered nych lyše Elladśka cerkva faktyčno isnuje v chrystýanśkij deržavi (Hreciji – red.), rešta – znachodiaťsia v musuĺmanśkych deržavach”, – kaže holovný redaktor hreko-katolyćkoho analityčnoho vydannia “Patrijarchat” Anatolij Babynśký.

Nadannia avtonomiji ukrajinśkij pravoslavnij cerkvi može pryzvesty do rozkolu svitovoho pravoslav’ja, konstatujuť eksperty.

Vony nahadujuť: na počatku 1990-ch rokiv, koly Konstantynopoĺ vidnovyv svoju jurysdykciju nad estonśkoju cerkvoju, Moskva ne vyznala cioho rišennia i rozirvala jevcharystijnu jednisť z Konstantynopolem, zaboronyvšy pomynaty im’ja Vselenśkoho patriarcha pid čas liturhiji.

Za kiĺka misiaciv konflikt bulo zalahodženo, ale cej incydent, na dumku sposterihačiv, pokazav: jakščo Moskva hotova do maksymumu zahostryty stosunky z Konstantynopolem čerez rozpodil vplyvu u maleńkij, perevažnu liuteranśkij Estoniji, to naslidky konfliktu čerez Ukrajinu buduť nezrivnianno serjoznišymy.

“Ukrajina – ce bude ne tymčasove pereryvannia jevcharystijnoho jednannia, a povný rozryv. Na rozval svitovoji systemy pravoslav’ja nichto ne pide”, – kaže Andrij Juraš.

Ruka Moskvy

Z inšoho boku, bulo b pomylkoju vvažaty, ščo v stratehičnych interesach RPC ležyť povne pidporiadkuvannia sobi vsioho ukrajinśkoho pravoslav’ja, kaže Anatolij Babynśký.

“Moskvi na siohodni vyhidna nynišnia sytuacija. Veś proukrajinśký element maksymaĺno lokalizovaný v ramkach UPC KP i UAPC, vin viddilený vid jichnioji cerkvy i ne stvoriuje jim problem. JE sobi “rozkoĺnyky”, i chaj sobi buduť“

Anatolij Babynśký, relihijeznaveć

“Moskvi na siohodni vyhidna nynišnia sytuacija. Veś proukrajinśký element maksymaĺno lokalizovaný v ramkach UPC KP i UAPC, vin viddilený vid jichnioji cerkvy i ne stvoriuje jim problem. JE sobi “rozkoĺnyky”, i chaj sobi buduť… Moskvi ne potribno u svojij cerkvi syĺnoho proukrajinśkoho elementu, jaký by zavtra znovu pidniav pytannia pro svoju nezaležnisť”, – kaže ekspert.

V utrymanni statusu kvo – koly v Ukrajini i tak faktyčno paraleĺno dijuť dvi cerkvy, dlia odnijeji z jakych, formaĺno ne vyznanoji svitovym pravoslav’jam, Moskva ne je duchovnym centrom, a dlia inšoji pravoslav’ja poza neju ne isnuje – RPC ne pide na žodni kompromisy.

Monopoĺný vplyv na kanonično vyznane ukrajinśke pravoslav’ja je dlia neji pryncypovym pytanniam u istoryčnomu, ideolohičnomu, kuĺturnomu vidnošenni, kaže Andrij Juraš.

Čy buduť zminy?

Vydajeťsia, ščo nynišnia dyspozyciji je vyhidnoju vsim zacikavlenym storonam, krim tych ukrajinśkych pravoslavnych, jaki ne orijentujuťsia na Moskvu.

Čy može cia sytuacija zminytysia? Teoretyčno – tak, oberežno prypuskajuť eksperty.

Po-perše, ce mohlo b statysia, jakby oficijný Kýiv zminyv svoje stavlennia do problem ukrajinśkoho pravoslav’ja.

Na vidminu vid poperednioho prezydenta, Viktor Janukovyč u svojij dijaĺnosti demonstruje vidnosnu rivnoviddalenisť vid pravoslavnych konfesij, kaže Liudmyla Fylypovyč.

Tak bulo ne veś čas. Na počatku svoho prezydentstva Viktor Janukovyč vyražav vyrazni sympatiji do promoskovśkoji častyny pravoslav’ja, možlyvo, spodivavsia, ščo takym čynom vin zmože dosiahty pevnych ekonomičnych preferencij u vidnosynach z Rosijeju, kaže Anatolij Babynśký.

Prote, koly výavyloś, ščo vplyv Kyryla na ekonomičnu polityku RF je dosyť obmeženym, Janukovyč zajniav nynišniu pozyciju rivnoviddalenosti.

“Konstantynopoĺ neodnorazovo natiakav, ščo jakščo kerivnyctvo Ukrajiny odnoznačno vyrazyť polityčnu voliu, to vin može uvijty v Ukrajinu”, – kaže pan Babynśký.

Po-druhe, sytuaciju mohlo b zminyty prýednannia do prychyĺnykiv avtonomiji častyny UPC Moskovśkoho patriarchatu.

Andrij Juraš zvertaje uvahu na lyst Filareta do jepyskopatu UPC MP vid 29 sičnia, u jakomu toj zaklykaje ijerarchiv ne dopustyty zazichań na status jichnioji cerkvy, jake nibyto hotujeťsia na archijerejśkomu sobori RPC na počatku liutoho.

“Vid ijerarchiv zaležyť bahato, ale ne vse“

Liudmyla Fylypovyč, relihijeznaveć

“Jakščo take spravdi vidbudeťsia, i častyna UPC MP z cym ne pohodyťsia, vony možuť vkliučytysia v cej proces (prýednatysia do prychyĺnykiv avtonomiji ukrajinśkoji cerky – red.)”, – kaže ekspert.

Pevni zminy do nynišnioji dyspozyciji – pryčomu u napriamku, jaký siohodni peredbačyty nemožlyvo, – očevydno, vidbuduťsia pislia vidchodu nynišnich holovnych dijovych osib ukrajinśkoho pravoslav’ja: 84-ričnoho patriarcha Filareta ta 77-ričnoho hlavy UPC MP mytropolyta Volodymyra.

Odnak najvahomišym čynnykom, jaký vplyvatyme na doliu ukrajinśkoho pravoslav’ja, eksperty nazyvajuť ob’jednannia pravoslavnych.

“Vid ijerarchiv zaležyť bahato, ale ne vse, tym biĺše v pravoslav’ji, de ne dije katolyćka doktryna pro nepohrišymisť papy u pytanniach viry i morali”, – kaže Liudmyla Fylypovyč.

Jakščo svidomisť liudej zminiuvatymeťsia, i vony artykuliuvatymuť neobchidnisť zminy statusu kvo, svitove pravoslav’ja prosto zmušene buty pity nazustrič cym pobažanniam, kažuť eksperty.

“U Ukrajiny je toj kozyr, ščo jakščo ukrajinśki cerkvy počnuť miž soboju hovoryty, vony vse biĺše rozumitymuť, ščo vony je blyźkymy odna odnij. Jakby apeliacija (pro zminu statusu – red.) vychodyla vid ob’jednanoji cerkvy, Konstantynopoĺ ne mav by žodnych arhumentiv proty toho, ščob jiji prýniaty… Jakby ukrajinśke pravoslav’ja ne bulo takym frahmentovanym, vono tak by hrymnulo u svitovomu pravoslav’ji, ščo joho pytannia vony prosto musyly b jakymoś čynom vyrišuvaty”, – kaže Anatolij Babynśký.

Odnak, pohodžujuťsia eksperty, čas, protiahom jakoho možuť nastupyty ci zminy, može vymiriuvatysia naviť ne rokamy, a desiatylittiamy. I ce ne dyvno dlia takoji čuttievoji ta konservatyvnoji sfery liudśkoho žyttia, jak relihija.