Holovný favoryt bukmekeriv na otrymannia ciohoričnoho “Oskara” – strička “Arho”. V jiji osnovi ležať reaĺni podiji: dolia šistioch amerykanciv, jaki perechovuvalyś v Teherani pislia šturmu posoĺstva SŠA u lystopadi 1979 roku. Ahent CRU Toni Mendes, jakoho u fiĺmi hraje Ben Afflek, rozpoviv BBC, jak narodžuvavsia zuchvalý plan jichnioho poriatunku.

Uvaha, spojler: u statti rozkryvajeťsia fabula fiĺmu

Teheran, 1979 rik. Pislia toho, jak do amerykanśkoho posoĺstva vderlysia iranśki revoliucionery, šistiom dyplomatam vdalosia vtekty i schovatysia v budynku kanadśkoho posla. Ale lyšatyś tam vično vony ne mohly.

Uvaha svitu bula prykuta nasampered do tych 66 pracivnykiv posoĺstva, jakych iranci zmohly zachopyty. Trynadciatioch iz nych za dva tyžni zviĺnyly. Odnak amerykanśký prezydent Džymmi Karter usvidomliuvav, ščo vriatuvaty potribno usich zaručnykiv, vkliučno iz tymy, pro jakych iranci i ne pidozriuvaly.

Vyvezty ostannich z krajiny doručyly ahentu Toni Mendesu. Ale speršu vin sam mav potrapyty do Iranu, ne vyklykavšy pidozr.

“Nam potribna bula pryčyna dlia vidviduvannia Teherana, ale perekonlyvych pryčyn na toj čas ne bulo, – rozpovidaje 73-ričný Mendes, kolyšnij kerivnyk viddilu maskuvannia CRU. – Zazvyčaj my obyrajemo jakuś duže nudnu, banaĺnu lehendu, ščob ne pryvertaty uvahy. Ale cioho razu ne možna bulo nazvatysia včyteliamy, bo mižnarodni školy zakrylysia. Ne možna bulo nazvatysia naftovykamy. Ne možna bulo udaty, ščo my prýichaly inspektuvaty vrožaj”.

“Arho” – holovný pretendent na ciohoričnoho “Oskara”

Krim toho, Mendesu treba bulo vrachovuvaty, ščo šestero dyplomativ, na vidminu vid nioho, ne maly dosvidu specoperacij.

Vin perebuvav u Ottavi, konsuĺtujučyś z kanadśkym uriadom, koly vyrišyv “pity naperekir pravylam i rozrobyty nestandartnu lehendu”.

Ideja bula taka: udaty iz sebe kinošnykiv, jaki šukajuť misce dlia zjomok fantastyčnoho fiĺmu.

“Vsi znajuť, ščo liudy iz Hollivudu jiduť, kudy jim potribno, ne zvertajučy uvahy na istoryčný moment. Vony zabuvajuť, ščo v sviti isnuje polityka čy ščo jim može zahrožuvaty nebezpeka”, – rozpovidaje Mendes.

U sični 1980 roku vin vyletiv do Los-Andželesa majučy u kyšeni 10 000 dolariv. CRU vže davno spivpraciuvalo iz Hollivudom, osoblyvo u sferi hrymu i maskuvannia.

Mendes najniav scenarysta, jaký nehajno prystupyv do roboty, i orenduvav prymiščennia dlia faĺšyvoji kinokompaniji “Studija 6”, nazvanoji tak na česť šesty dyplomativ.

Za dva dni buv hotový scenarij fiĺmu “Arho”. Siužet joho čymoś nahaduvav “Zoriani vijny”, jaki same hrymily todi u prokati.

Dija vidbuvalasia u nevyznačenomu mifičnomu misci z ekzotyčnym bazarom.

“Studija 6” rozislala žurnalistam pres-relizy, u jakych anonsuvavsia vychid fiĺmu. Mendes chotiv, ščob joho lehenda vyhliadala maksymaĺno dostovirnoju na vypadok, jakby iranśka kontrrozvidka počala jiji pereviriaty.

Mynulo kiĺka tyžniv, poky ahentu vdalosia perekonaty svoje kerivnyctvo u CRU, a takož kanadśkych ta amerykanśkych uriadovciv schvalyty joho plan. Jich nepokojily možlyvi uskladnennia. Krim toho, dovho vyrišuvaly, jaki pasporty zrobyty dlia dyplomativ – amerykanśki, kanadśki čy inši.

Proval operaciji obernuvsia by velykoju hańboju dlia Zachodu i postavyv pid zahrozu žyttia zaručnykiv.

“Planu B dlia cijeji operaciji ne bulo. Zazvyčaj my zavždy hotujemo sobi šliach do vidstupu, ale v tij sytuaciji, obrazno kažučy, na nas ne čekala b mašyna z zavedenym dvyhunom “, – kaže Mendes.

Koly narešti vin vyrušyv do Teheranu, naviť družyna ahenta Džonna – sama spivrobitnycia CRU – ne znala, kudy vin letyť.

Pro operaciju dopovily prezydentu Karteru, i toj nadislav Mendesu zapysku, v jakij korotko pobažav uspichu. Ce buv vyniatkový vypadok, bo zazvyčaj prezydenty ne vstupajuť z ahentamy u kontakt.

U Teherani panuvav duch vsedozvolenosti, zhaduje kolyšnij ahent.

“Bijci rozvažalysia tym, ščo vnoči roz’jiždžaly po vulyciach i stročyly iz kulemetiv. Revoliucija na jakýś čas skasuvala usi umovnosti”.

Hromadianam SŠA bulo nebezpečno chodyty po mistu.

Ale koly Mendes ta joho perekladač Chulio zablukaly i poprosyly soldata Revoliucijnoji hvardiji pokazaty jim šliach do kanadśkoho posoĺstva, jim poščastylo. Ahent diakuje za ce ekzotyčnij lehendi: “My buly z Hollivudu, a ce vyklykalo interes i sympatiju”.

U p’jatnyciu 25 sičnia 1980 roku Mendes narešati zustrivsia zi spivvitčyznykamy, jaki na toj čas perechovuvalyś uže 86 dniv.

“Vony vže počaly nepokojityś”, – zhaduje vin.

Mendes rozkazav jim pro plan operaciji i rozdav vizytivky “Studiji 6” ta odiah, za dopomohoju jakoho dyplomaty perevtilylyś u kinošnykiv.

Ahent naviť pryviz jim naklejky z klenovym lystom dlia valiz, bo uriad Kanady pohodyvsia nadaty amerykanciam faĺšyvi kanadśki pasporty.

Protiahom nastupnych dvoch dib hrupa vidpraciovuvala svoju povedinku v aeroportu.

Vsi usvidomliuvaly, ščo plan ryzykovaný, zhaduje Mendes.

“Iranci mohly nas stratyty. Mohly vidrubaty nam holovy abo pryv’jazaty do džypa i protiahty po zemli. Use ce bulo možlyvym”, – kaže vin.

Ščob pidbadioryty pidopičnych, ahent sprobuvav peretvoryty pidhotovku na hru.

“JA spodivavsia, ščo [takym čynom] vony rozslabliaťsia. Može, zvučyť nadumano, ale veselošči dijuť na liudej značno krašče, niž strach. U vypadku odnoho iz dyplomativ dovelosia vdatysia do micnych napojiv, ščob pidniaty joho bojový duch”.

U ponedilok 28 sičnia hrupa výichala do teheranśkoho aeroportu. O siomij ranku vony povynni buly vyletity do Ciurycha.

“Pid čas pasportnoho kontroliu buly momenty, koly ja dumav, ščo my joho ne projdemo”, – rozpovidaje Mendes.

Vin vyrišyv letity švejcarśkoju avialinijeju Swissair, jaka vvažajeťsia odnijeju iz najnadijnišych. Krim toho, speciaĺno obrav rankový rejs, rozrachovujučy na te, ščo na svitanku čynovnyky imihracijnoji služby buduť nadto sonnymy, ščob pryskipuvatyś do hrupy.

Dolia dyplomata

Koly Mark Lidžek, spivrobitnyk amerykanśkoji dyplomatyčnoji služby, otrymav pryznačennia v Teheran, vin znav, ščo ce ne synekura.

Mark ta joho družyna Kora buly sered tych šesty pracivnykiv, jakym vdalosia nepomitno vyslyznuty z posoĺstva i vtekty do kanadciv. Častyna z nych znajšla prychystok u rezydenciji posla Kena Tejlora, častyna – u pomeškanni inšoho kanadśkoho čynovnyka, Džona Šyrdauna.

“Osoblyvych zaniať u nas ne bulo. My čytaly, hraly u “Skrabl”. Takož čymalo pyly”, – zhaduje Lidžek.

Na vidminu vid rešty, vin odrazu ž sprýniav plan CRU z entuziazmom. “Vin zdavsia meni šykarnym. Tiĺky kinošnyky buly dostatnio boževiĺnymy, ščob pryletity do Teherana u rozpal revoliuciji. U mene ne vynyklo problem iz tym, ščob udaty iz sebe hollivudśkoho chlopcia”.

I ce spraciuvalo. Litak uspišno zletiv, i v Ciurychśkomu aeroportu šistioch dyplomativ odrazu zabraly čynovnyky z Deržavnoho departamentu.

“U nych naviť ne bulo času na te, ščob podiakuvaty, tož my z Chulio rozvernulysia i pišly jisty”, – prosto zaveršuje rozpoviď Mendes.

U berezni 1980 roku ahent buv udostojený zustriči z prezydentom Karterom u Ovaĺnomu kabineti. Pislia cioho CRU vručylo jomu Zirku rozvidky, ale oskiĺky misija bula tajemnoju, Mendes ne mav prava zabraty medaĺ iz soboju. Ne mav prava i pryvesty na ceremoniju členiv rodyny.

Operacija lyšalasia zasekrečenoju protiahom 17 rokiv. Pro neji ne zhaduvaly naviť u vnutrišniomu vydanni CRU – Studies in Intelligence.

Ta narešti Džordž Tenet, jaký očoliuvav CRU u 1997–2004 roci, dozvolyv Mendesu rozpovisty pro ciu istoriju. Hollivud odrazu vchopyvsia za neji i zniav na jiji osnovi stričku “Arho” – cioho razu vže spravžniu.

Ben Afflek, režyser i vykonaveć roli Mendesa, kiĺka raziv zustričavsia z kolyšnim ahentom ta joho družynoju v chodi roboty nad fiĺmom.

“My pokazuvaly jomu CRU ta inši miscia, u jakych často buvajuť naši ahenty”, – rozpovidaje Mendes.

Dvoje členiv joho rodyny zihraly u fiĺmi epizodyčni roli. A pid čas prem’jery “Arho” na podružžia Mendesiv čekav siurpryz.

“V tytrach my pobačyly, ščo Ben prysviatyv fiĺm našomu synu Ijenu, jaký pomer vid raku – kaže Mendes. – Takož u fiĺmi z’javliajuťsia joho foto”.

Džonna i Toni buly nadzvyčajno zvorušeni cym projavom uvahy z boku Affleka, jaký buv neznajomý iz jichnim synom.

“Ben – ne zvyčajný hollivudśký chlopeć. Vin čudový, turbotlyvý baťko. JA otrymav velyčezne zadovolennia vid roboty nad stričkoju”, – kaže Mendes.