Stepan Bandera dlia poliakiv – ne heroj, a ideoloh etničnych čystok

U Varšavi najvyšči ijerarchy Hreko-katolyćkoji cerkvy ta Rymo-katolyćkoho kostiola pidpysaly zajavu pro zamyrennia u zv’jazku z poĺśko-ukrajinśkoju boroťboju na Volyni u 1943 roci. U Hreko-katolyćkij cerkvi na vulyci Medovij u Varšavi Verchovný Archijepyskop Ukrajinśkoji Hreko-katolyćkoji cerkvy Sviatoslav Ševčuk, u prysutnosti prezydenta Bronislava Komorovśkoho, vybačyvsia pered poliakamy za zločyny na Volyni. Zi svoho boku, prezydent Komorovśký zaklykav do pravdy pro poĺśko-ukrajinśký konflikt, oskiĺky, jak vin vyslovyvsia: “pravda očyščaje”. Sama zajava oboch cerkov napysana zhidno z formuloju “vybačajemo i prosymo vybačennia”.

Dlia poliakiv deń 11 lypnia 1943 roku stanovyť apohej zbrojnych operacij Ukrajinśkoji povstanśkoji armiji proty poĺśkoho naselennia na Volyni. Poĺśka deržava cioho roku velyku uvahu prydilyla všanuvanniu 70-ji ričnyci “rizni poliakiv na Volyni” – jak kažuť poĺśki istoryky, publicysty ta polityky, abo “bratovbyvčoji boroťby miž poliakamy ta ukrajinciamy na zachidnij ukrajinśkij terytoriji” – jak nazyvajuť istoriju poĺśko-ukrajinśkych zmahań u 40-ch rokach mynuloho stolittia ukrajinśki istoryky ta publicysty.

Senat Respubliky Poĺšča prýniav naviť uchvalu, v jakij poĺśko-ukrajinśký konflikt vyznano “etničnoju čystkoju z oznakamy henocydu”. V dokumenti verchnioji palaty poĺśkoho parlamentu movyťsia takož pro ukrajinciv, jaki dopomahaly poĺśkym žertvam volynśkoho konfliktu, vodnočas zhadujuťsia zasluhy poĺśkoho emihracijnoho intelektuala Ježy Giedrojcia i eks-prezydenta Liecha Kačynśkoho dlia poĺśko-ukrajinśkoho zamyrennia. Odnak, popry prochannia ukrajinśkoji storony, napryklad eks-prezydenta Leonida Kravčuka, poĺśki senatory vyznaly za dociĺne v uchvalenomu dokumenti vžyty slovo “henocyd”.

Ukrajineć jak “rizun”

Pislia povalennia komunizmu v Centraĺno-Schidnij Jevropi u 1989 roci ta prohološennia Ukrajinoju nezaležnosti u 1991 politolohy ne sumnivalysia, ščo poĺśko-ukrajinśki vidnosyny matymuť osnovne značennia dlia majbutnioho cijeji častyny staroho kontynentu.

V Ukrajini bahato chto vvažaje UPA herojamy i zapliuščuje oči na pliamy v jiji istoriji

Poĺśki ta ukrajinśki intelektualy ta polityky usvidomliuvaly, ščo u nalahodženni efektyvnoho spivrobitnyctva miž suspiĺstvamy dvoch susidnich deržav odnu z najserjoznišym problem stanovytymuť nehatyvni stereotypy: poliaka jak “žorstokoho pana, imperialista i okupanta” – v Ukrajini, ta ukrajincia jak “rizuna” – v Poĺšči.

Za časiv komunistyčnoji Poĺśkoji Narodnoji Respubliky služby bezpeky totalitarnoji deržavy otrymaly vid svoho centraĺnoho kerivnyctva u Moskvi nakaz stvoryty, a potim poslidovno pidtrymuvaty obraz ukrajincia jak prymityvnoho selianyna, pozbavlenoho movy i kuĺtury, bez istoryčnoho mynuloho, zdatnoho lyše “rizaty liachiv”.

Komunistyčnym propahandystam jšlosia nasampered pro “vyrišennia ukrajinśkoho pytannia v Poĺšči”, tobto zdijsnyty proces denacionalizaciji ukrajinśkoji naselennia, jake spokonviku meškalo na terytorijach schidnych vojevodstv nynišnioji Poĺšči, a u 1947 roci, vnaslidok rišennia komunistyčnoji vlady, v ramkach operaciji “Visla” bulo deportovane na terytoriju zachidnych zemeĺ pisliavojennoji Poĺšči.

Sejm Poĺšči rozhliadaje zakonoproekt z polityčnoju ocinkoju Volynśkoji trahediji

Komunistyčný aparat praciuvav duže efektyvno: stvoreno fiĺmy na zrazok “Seržant Kaleń” abo “Znyščený mist”, de mova bula pro boroťbu z “bandamy UPA” ta “ukrajinśký nacionalizm”. U počatkovych školach PNR, zokrema na terytorijach, kudy ukrajinciv deportuvaly v ramkach operaciji “Visla”, obov’jazkovoju častynoju navčaĺnoji prohramy stala knyha Vandy Žulkyivśkoji “Slidy kihtiv rysi”, de jšlosia pro “bandy UPA”. Nevažko zdohadatysia, jak na psychiku ukrajinśkoji dytyny v poĺśkij školi vplyvaly rozmovy včyteliv pro “zločyny ukrajinśkoho bandytyzmu ta šovinizmu”.

Takomu pidchodovi aparatu bezpeky totalitarnoji Poĺšči do ukrajinśkoho pytannia namahalysia protydijaty poĺśki emihracijni seredovyšča – najbiĺši zasluhy maje intelektuaĺný centr u Paryži – Ježy Giedrojcia, ta intelektualy poĺśkoho pidpillia časiv antykomunistyčnoho suspiĺnoho ruchu “Solidarnisť” – napryklad redaktory časopysu “Obuz” (Tabir), de svoji statti drukuvav vyznačný poĺśký publicyst ta istoryk, kandydat nauk – Ježy Targaĺśký pid psevdonimom Juzef Darski.

Ci centry poĺśkoji nezaležnoji dumky perekonuvaly, ščo propahandystśka mašyna PNR, vykonujučy nakazy Moskvy, namahajeťsia nazavždy zasijaty miž poliakamy ta ukrajinciamy vorožneču z metoju zberežennia vplyviv totalitarnoji systemy.

Uspichy zamyrennia

Vid zlamu dev’janostych rokiv, čerhovi poĺśki polityky najvyščoho rivnia ta intelektuaĺni seredovyšča namahalysia sprýaty efektyvnomu spivrobitnyctvu nezaležnoji Poĺšči ta nezaležnoji Ukrajiny. Rozumily ce nastiĺky rizni pary prezydentiv jak Leonid Kučma-Oleksandr Kvasnievśký ta Viktor Juščenko-Liech Kačynśký.

Postkomunistyčni prezydenty započatkuvaly zamyrennia

Dvoje peršych svoji polityčni kar’jery počynaly v komunistyčnomu aparati, ale zumily znajty spiĺnu movu j pidpysaly u 1997 roci “Zajavu pro jednannia ta zamyrennia”. Leonid Kučma ne blokuvav vstup Poĺšči do NATO, zi svoho boku, Kvasnievśký rozumiv jevropejśki prahnennia Ukrajiny.

Viktor Juščenko ta Liech Kačynśký vyznavaly tradyciji nezaležnoji Ukrajiny ta nezaležnoji Poĺšči, bez vtručań “staršoho brata” u Centraĺno-Schidnij Jevropi. Same tomu, koly “Hazprom” počav čerhovu ukrajinśko-rosijśku hazovu vijnu, Liech Kačynśký odnoznačno pidtrymav Kýiv i zaprosyv Juščenka do Poĺšči.

Naskiĺky efektyvnym výavyvsia sojuz Kačynśkoho i Juščenka, u sviti pobačyly pislia vtorhnennia rosijśkoji armiji na terytoriju Hruziji u 2008 roci. Hruzynśki publicysty ta polityky donyni perekonujuť, ščo vizyt Liecha Kačynśkoho, Viktora Juščenka ta prezydentiv deržav Prybaltyky do Tbilisi dozvolyv Hruziji zupynyty rosijśki tanky pered vtorhnenniam do stolyci. Výavylosia, ščo poĺśko-ukrajinśke zamyrennia može maty pozytyvný vplyv na vidstojuvannia suverenitetu ciloho rehionu ta joho stabiĺnisť.

Doba Komorovśkoho-Janukovyča

Polityky, jaki bažaly partnerśkoho spivrobitnyctva poliakiv ta ukrajinciv, často stavyly zapytannia, jak schylyty do cioho suspiĺstva oboch krajin, jak prypynyty movu nenavysti pro “poĺśký imperializm” ta “henocyd, skojený poliakam ukrajinciamy”. Komorovśký i Janukovyč otrymaly vid doli čudovu nahodu – Jevro-2012.

Počesna varta pid čas oficijnoho vizytu prezydenta Ukrajiny do Poĺšči v liutomu 2011

Pid čas sviata futbolu ukrajinci u Ĺvovi bihaly z poĺśkym praporom i pidtrymuvaly poĺśku zbirnu, a poliaky u Peremyšli ta Varšavi vbolivaly za komandu Andrija Ševčenka. Zdavalosia, ščo vrešti bažane stalo dijsnym – naviť na rivni meškanciv prykordonnoji smuhy poliaky ta ukrajinci stavliaťsia odni do odnych jak normaĺni susidy.

Odnak iz počatkom 2013 roku v poĺśkych ZMI dedali častiše počaly z’javliatysia siužety, jaki staly nahaduvaty časy Poĺśkoji narodnoji respubliky. Hosti poĺśkoho deržavnoho telebačennia – TVP ta Poĺśkoho radio i komercijnych ZMI zahovoryly movoju, z jakoju ukrajinci oznajomylysia pered 1989 rokom. “Bandy UPA”, “Riznia na Volyni”, “henocyd poliakiv” – taki terminy riasno prysutni u poĺśkych ZMI. Majže vidsutni holosy pro pravo ukrajinciv na boroťbu za suverenitet svojeji deržavy, ščo dlia ukrajinśkych istorykiv boroťba za Volyń bula zmahanniam za zemliu svojich predkiv.

Poĺśki istoryky majuť povne pravo nazyvaty kryvavý konflikt poliakiv i ukrajinciv u 40-ch rokach mynuloho stolittia tak, jak jim pidkazuje sovisť istoryka. Taký že pryncyp stosujeťsia ukrajinśkych istorykiv.

Odnak kerivnyky poĺśkych ZMI i deržavnych orhaniv, mabuť, usvidomliujuť, ščo peresičný poliak ne bude čytaty kiĺkasot storinok monohrafiji pro poĺśko-ukrajinśký konflikt, ne bude takož uvažno stežyty za zajavamy najvyščych duchovnych ijerarchiv.

Dlia peresičnoho hromadianyna Poĺšči dostatnio bude pobačyty na deržavnomu telebačenni – TVP – ukrajinśku nacionaĺnu symvoliku, tryzub, na tli symvoliky fašystśkoji Nimeččyny, aby znov spraciuvav nehatyvný stereotyp pro ukrajinciv, pobudovaný u čas Poĺśkoji Narodnoji Respubliky.