Svit buv ošelešený, koly Rosija vtorhlasia u Krym – ta čy ne slid bulo cioho očikuvaty? Pyśmennyk i žurnalist Oliver Ballou vvažaje, ščo prezydent Volodymyr Putin nikoly ne prychovuvav svoho namiru vidnovyty rosijśku mić. Vtim, uže menš zrozumilo, jak dovho cia krajina zmože vtrymatyś na pidjomi, kaže pan Ballou.

16 serpnia 1999 roku členy rosijśkoho parlamentu – Deržavnoji Dumy – zibralysia, ščob zatverdyty kandydaturu novoho prem’jer-ministra. Vony vysluchaly promovu kandydata, postavyly jomu kiĺka pytań i, jak naležyť, pidtverdyly joho pryznačennia.

Ce buv uže p’jatý prem’jer Borysa Jeĺcyna za 16 misiaciv, i kerivnyk odnijeji z partij naviť pereplutav joho prizvyšče. Zamisť cijeji malovidomoji osoby, vin vyslovyvsia na pidtrymku kandydatury Stepašyna, – prem’jera, jakoho neščodavno zviĺnyly, – ale vidrazu ž vypravyv ciu nezručnu pomylku.

Jakščo naviť kliučovi deputaty Dumy ne pam’jataly, jak zvaty novoho prem’jera, ne varto zvynuvačuvaty svit u tomu, ščo joho promovi majže ne prydilyly uvahy. Navriad čy vin keruvatyme rosijśkym uriadom biĺše kiĺkoch misiaciv, to naviščo dokladaty zusyllia?

Cia liudyna – kolyšnij oficer KDB Volodymyr Putin, i vidtodi vin bezperervno keruvav najbiĺšoju krajinoju u sviti, časom u roli prem’jer-ministra, a časom – prezydenta. Ale todi malo chto usvidomliuvav, – bo malo chto joho sluchav, – ščo v joho promovi vyslovliuvavsia plan praktyčno vsich joho majbutnich dij i pojasniuvaloś, jak vin perebuduje krajinu, jaka šče učora bula na meži totaĺnoho krachu.

Malovidomý Putin stav prem’jer-ministrom

364-ma dniamy raniše Rosija oholosyla defolt – nespromožnisť vyplatyty svoji borhy. Deržslužbovci ta pensionery otrymuvaly svoji hroši z kiĺkamisiačnoju zatrymkoju, jakščo vzahali otrymuvaly. Bazovi elementy infrastruktury obvaliuvalyś. Najcinniše majno znachodyloś u rukach kiĺkoch vzajemopov’jazanych “oliharchiv”, jaki pravyly krajinoju u styli seredniovičnych feodaliv.

Kolyś mohutnia rosijśka armija prohrala vijnu u Čečni, rehioni, de usich meškanciv, razom uziatych, menše, niž soldativ u Rosiji. Try krajiny – kolyšni učasnyci Varšavśkoho dohovoru – uvijšly v NATO, takym čynom prosunuvšy cej zachidný blok blyžče do rosijśkych kordoniv.

Tym časom, krajinu očoliuvav Jeĺcyn – zapaĺný p’janycia u slabkomu zdorov’ji. Položennia zdavalosia beznadijnym, ale v Putina buv plan.

“U cij promovi ja ne možu osiahnuty vsi zavdannia, ščo postajuť pered uriadom. Ale ja znaju napevno, ščo žodne z nych nemožlyvo vykonaty bez navedennia elementarnoho poriadku ta dyscypliny, bez ukriplennia vykonavčoji vertykali vlady”, – zajavyv vin zibranniu parlamentarijiv.

Uryvky z promovy Putina, serpeń 1999 r.

• Nam slid pokinčyty z revoliucijamy. Jich orhanizovujuť, ščob ne bulo bahatych. A siohodni krajina potrebuje takych reform, ščob u nij ne lyšylosia vbohych. Choča, na žaĺ, ce zavdannia ščodnia uskladniujeťsia,. Ne buvaje procvitajučych deržav z bidnym naselenniam.
• Najvažlyvišý instrument i najvažlyvišý priorytet dlia uriadu – ce prodovoĺča bezpeka. My budemo serjozno dopomahaty ahrarnomu sektorovi, a vrešti-rešt, miĺjonam selian, v jakych odna turbota – hoduvaty krajinu jakisnymy rosijśkymy produktamy.
• Terytoriaĺna cilisnisť Rosiji ne može buty predmetom obhovorennia, a tym biĺše, torhu čy šantažu. Proty kožnoho, chto na neji zazichatyme, budemo dijaty suvoro, vsim dostupnymy nam zakonnymy zasobamy.
• Protiahom stoliť Rosija bula j lyšajeťsia velykoju svitovoju deržavoju. V neji je ta zavždy buduť zony svojich zakonnych interesiv jak u blyźkomu, tak i v dalekomu zarubižži. A značyť, my ne povynni poslabliuvaty svoju uvahu, ne povynni dopuskaty, ščob našu dumku ihnoruvaly.

Džerelo: VVS Monitoring

Putin narodyvsia u Leninhradi u 1952 r. i vyris u zoloti roky Radianśkoho Sojuzu – period pislia triumfaĺnoji peremohy SRSR u Druhij svitovij vijni. Suputnyk, vodneva bomba, sobaka Lajka i Jurij Haharin – jaskravi pryklady radianśkych dosiahneń. Pidkorennia Uhorščyny u 1956 r. i Čechoslovaččyny u 1968 r. – jaskravi pryklady radianśkoji rišučosti. Hromadiany SRSR nasolodžuvalyś myrom i dobrobutom. Žyttia bulo stabiĺnym. Liudiam platyly zarplaty. Svit jich považav. Kožen znav svoje misce.

Koly Putin vystupav u Dumi, joho baťkivščyna bula vže inšoju, menš považnoju. Vin hovoryv movoju liudej, jaki prahnuly vtračenoji pevnosti, jaki chotily, ščob z Moskvoju znovu rachuvalyś. Vin ne kazav pro ce priamo, ale jomu javno bolilo te, ščo kiĺka misiaciv tomu Rosiji ne vdalosia pereškodyty NATO, koly joho syly vyhnaly z Kosovo vijśka Serbiji, rosijśkoho sojuznyka.

“Protiahom stoliť Rosija bula j lyšajeťsia velykoju svitovoju deržavoju. V neji je ta zavždy buduť zony svojich zakonnych interesiv […]. My ne povynni poslabliuvaty svoju uvahu, ne povynni dopuskaty, ščob našu dumku ihnoruvaly”, – promovyv vin.

Joho vnutrišnia polityka bula spriamovana na te, ščob povernuty stabiĺnisť i poklasty kineć, joho slovamy, “revoliucijam”, čerez jaki Rosija tak opustylasia. Joho zovnišnia polityka stavyla za metu vidnovyty roĺ Rosiji u svitovych spravach.

Z cych dvoch kliučovych cilej vyplyvaly vsi joho diji za čas pravlinnia. Jakby tiĺky joho vidrazu počuly, nichto b ne dyvuvavsia joho nastupnym včynkam.

Vidtodi vin ne obmynuv žodnoji možlyvosti, nadanoji istorijeju, – vid teraktiv 11 veresnia 2001 r. do ukrajinśkoji revoliuciji 2013 r., – ščob ne skorystatysia nymy zarady svojich cilej. Z taktyčnoju prozorlyvistiu ta neščadnym oportunizmom, vdoma i za kordonom, vin prahne povernuty Rosiji toj prestyž, jaký buv v neji za časiv joho junosti.

Očevydnym počatkom joho kampaniji bula Čečnia, symvol porazky Rosiji. Čečenci vidbyly sprobu Jeĺcyna prydušyty jichniu samodeklarovanu nezaležnisť, ale peremoha dlia nych výavylaś hirkoju. Vijna spustošyla čečenśký narod, joho ekonomiku ta infrastrukturu. Čečnia peretvorylasia na kloaku zločynnosti, nasyĺstva ta vykradeń liudej, i nichto – do Putina – ne namahavsia zminyty ce stanovyšče.

Oliver Ballou

Narešti bahatostraždaĺni rosijśki patrioty dočekalyś liudynu, jaka spromožna ne lyše platyty jim pensiji, ale j zabrudnyty ruky na zachysti Vitčyzny. Na zlami tysiačoliť, koly Jeĺcyn vidijšov i pryznačyv Putina vykonujučym obov’jazky prezydenta, rejtynh pidtrymky malovidomoho prem’jera perevyščuvav 70% – i vidtodi majže ne opuskavsia nyžče cijeji poznačky.

Pravozachysni hrupy ta dejaki uriady zachidnych krajin zvynuvačuvaly Putina u porušenni rosijśkych i mižnarodnych zakoniv u boroťbi z joho čečenśkymy suprotyvnykamy. (Jevropejśký sud z prav liudyny vynis rišennia proty Rosiji u 232 vypadkach ščodo “prava na žyttia”, po suti, stverdžujučy, ščo pid čas čečenśkoji kampaniji Rosija bahatorazovo vdavalasia do vbyvstv). Vtim, ce nijak ne pochytnulo populiarnisť Putina.

U Čečni zahynuly sotni soldativ i tysiači čečenciv. Sotni tysiač čečenciv zalyšyly svoju zemliu i zvernulysia za polityčnym prytulkom poza meži Rosiji. Ale terytoriaĺna cilisnisť Rosiji bula zabezpečena, i Putin vziavsia do roboty – vidnovlennia prestyžu Rosiji.

Rosijśki vijśkovi u Čečni, 2001r.

Pislia 11 veresnia 2001 r. Putin zmaliuvav svoju čečenśku kampaniju častynoju vsesvitnioji boroťby z teroryzmom, takym čynom prytlumliujučy mižnarodnu krytyku povedinky joho vijśkovych. Na netryvalý čas vin zblyzyvsia s prezydentom SŠA Džordžem Bušem-molodšym, – toj naviť zajavyv, ščo rozhlediv dušu Putina, – dopoky vijna v Iraku ne rozdilyla jich. Ščodo Iraku, Putin napoliahav na dotrymanni mižnarodnoho prava: žodne vtorhnennia ne može zdijsniuvatyś bez schvalennia Rady bezpeky OON, a schvaliuvaty povedinku SŠA vona ne zbyralaś.

Vdoma, vin rozčavyv najmohutnišych oliharchiv. Spočatku ce buly ti, chto kontroliuvav ZMI, za rachunok čoho Putin pryborkav žvavý televizijný prostir. Potim, u 2003, bulo zaareštovano Mychajla Chodorkovśkoho, najbahatšu liudynu Rosiji. Joho naftova kompanija bula rozdilena i vykuplena deržavnoju naftovoju kompanijeju. Chodorkovśkoho zasudyly do uv’jaznennia čerez sudový proces, tak reteĺno splanovaný napered, ščo orhanizacija “Mižnarodna amnistija” (Amnesty International) nazvala joho “v’jaznem sovisti”.

“Hadaju, z areštom Chodorkovśkoho stalo absoliutno zrozumilo, ščo Putin peresliduje oliharchiv ne dlia toho, ščob vstanovyty nad cymy veletniamy vladu demokratyčnoho hromadianśkoho suspiĺstva. Vin robyv ce u mežach rozbudovy avtorytarnoho režymu”, – kaže Chrystia Friland, jaka na čas prychodu Putina do vlady bula holovoju moskovśkoho predstavnyctva hazety Financial Times, a zaraz je deputatom parlamentu Kanady vid liberaĺnoji partiji. (Vona – odna z 13 kanadciv, jakym cioho tyžnia zaboronyly v’jizd do Rosiji vnaslidok vvedennia Kanadoju sankcij ščodo rosijśkych posadovych osib).

Putin žorstko kontroliuvav parlamentśki vybory naprykinci 2003 r., i joho prybičnyky zajnialy dvi tretyny Dumy. Vin vysoko ocinyv vybory, nazvavšy jich krokom do “ukriplennia demokratiji”, todi jak za slovamy sposterihačiv Orhanizaciji z bezpeky i spivrobitnyctva v Jevropi (OSCE) jich rezuĺtaty buly “nadzvyčajno vykryvleni”.

Lyše za čotyry roky Putin prydušyv Čečniu, vziav u šory viĺni ZMI ta oliharchiv, vsadovyv u Dumi tych, chto robytyme, ščo vin zabažaje, i pokazav, ščo Rosija maje syĺný holos u mižnarodnych podijach.

“Vin kaže, ščo dumaje, i robyť, ščo kaže, – prynajmni nabahato častiše, niž, pevno, buď-jaký inšý sučasný polityk abo deržavný dijač. Zachidni analityky i polityky zavždy namahajuťsia znajty prychovaný zmist u joho zajavach, todi jak často takoho zmistu nemaje. Ce ž možna skazaty pro bahatioch inšych radianśkych lideriv, zokrema Stalina – prynajmni naperedodni ta pid čas Druhoji svitovoji vijny”, – kaže Dmytro Linnyk, holova Londonśkoho viddilu radio “Holos Rosiji”.

“Vin nacionalist – u federaĺnomu, a ne etničnomu sensi cioho slova”. Dumaju, ce joho najbiĺša rušijna syla – ne žadoba do vlady čy osobysti ambiciji”.

Putin vidnovyv dejaki radianśki symvoly, napryklad, p’jatykutnu zirku

Ale pani Friland ne pohodžujeťsia.

“Na moju dumku, vin prýniav seriju rišeń, cilkom racionaĺnych z joho vuźkoji osobystoji točky zoru, i taký avtokratyčný režym daje jomu maksymaĺnu personaĺnu vladu i personaĺne bahatstvo”, – kaže vona.

Ne vystačalo lyše odnoho, ščob zaveršyty kartynu svitu joho dytynstva: ideolohiji.

Putin vidnovyv dejaki radianśki symvoly. Vin povernuv nacionaĺný himn SRSR i radianśki emblemy, pidnis na nový riveń sviatkuvannia radianśkoji peremohy u Druhij svitovij vijni. Ale vin takož prýniav doradianśki ideji. Vin podružyvsia z Rosijśkoju pravoslavnoju cerkvoju i pošyryv masovi zhadky pro filosofiv antyradianśkoho spriamuvannia, napryklad, Ivana Iĺjina, čý prach vin povernuv na rosijśku zemliu j uročysto perepochovav.

Cia schyĺnisť do unikaĺno rosijśkoji formy konservatyzmu zahostrylaś pislia chvyli protestiv proty porušeń na vyborach, jaka prokotylaś Moskvoju u 2011-12 rr. Jak naslidok, u Putina vstanovylyś šče biĺš neprymyrymi stosunky z rosijśkymy liberalamy. Sered joho uliublenych ideolohiv – Volodymyr Jakunin, starý prýateĺ, takož kolyšnij KDB-ist, pravoslavný virujučý i narazi holova “Rosijśkych zaliznyć”, odnijeji z kompanij, ščo majuť najbiĺšu stratehičnu važlyvisť dlia Rosiji.

Schodžennia na veršynu

“Rosija ne znachodyťsia miž Jevropoju ta Azijeju. Ce Jevropa j Azija – livoruč i pravoruč vid Rosiji! My ne mist miž nymy, a okremý cyvilizacijný prostir, de Rosija pojednuje cyvilizacijni spiĺnoty Schodu ta Zachodu”, – tak neščodavno vyslovyvsia Jakunin v interv’ju ITAR-TARS.

Mynuloho tyžnia joho takož dodaly do sankcijnoho spysku SŠA jak “člena vnutrišnioho kola rosijśkoho kerivnyctva”, uslid za aneksijeju Krymu.

Ideja pro te, ščo Rosija nezaležna vid zachodu, ale rivna jomu, duže zručna, oskiĺky dozvoliaje Kremliu vidkydaty zachidnu krytyku provedennia vyboriv u Rosiji, jiji sudovych sprav ta zovnišnioji polityky, nazyvajučy taku krytyku uperedženoju i nedorečnoju.

Odnak bahato chto z druziv Putina, choča j znevažajuť ekonomiku, polityku, cinnosti j ustanovy krajin Zachodu, duže pryv’jazani do joho vyhod. Obydva syny Jakunina meškajuť u Zachidnij Jevropi, – odyn u Londoni, inšý u Švejcariji, – i tam že rostuť joho onuky.

Zhidno z danymy aktyvista proty korupciji Oleksija Navaĺnoho, Jakunin pobuduvav sobi palac u peredmisti Moskvy, de vykorystav kaminnia ta inši budiveĺni materialy z-za kordonu – dyvný krok dlia liudyny, jaka načebto viddana rozvytkovi rosijśkoji ekonomiky, nezaležnoji vid Zachodu.

Putin tež zvyklý deklaruvaty pevni pryncypy, a potim pozbavliatyś nych, koly vony výavlialyś nezručnymy. U 2003 r. vin rišuče pidtrymuvav mižnarodne zakonodavstvo ščodo dij v Iraku, vystupajučy proty vtorhnennia tudy bez dozvolu OON. U 2008 r. vin vidpravyv vijśka u Hruziju, naviť ne prykydajučyś, ščo choče prokonsuĺtuvatyś z Radoju bezpeky.

Mynuloho roku intervencija u Syriji bula nedopustyma. Cioho roku intervencija v Ukrajini vypravdana i lehitymna poza sumnivamy. Schože na te, ščo pryncypy nikoly j ne maly osoblyvoji vahy i ščo metoju Putina zavždy bulo maksymaĺne zmicnennia Rosiji ta vidkydannia usiakych sprob Zachodu pryborkaty jiji norov.

“My majemo vsi pidstavy stverdžuvaty, ščo horezvisna polityka strymuvannia Rosiji, jaka provodylaś i u XVIII, i u XIX, i u CHCH st., prodovžujeťsia i nyni. Nas postijno namahajuťsia zahnaty v jakýś kut za te, ščo my majemo nezaležnu pozyciju”, – zajavyv Putin mynuloho tyžnia u promovi, ščo prohološuvala aneksiju Krymu; cia promova povtoriuvala vsi joho dumky 1999-ho roku, ale z dodatkom obrazy, ščo nakopyčylaś za 15 rokiv.

Uryvky z promovy Putina, berezeń 2014 r.

• I koly Krym vže opynyvsia v inšij deržavi, otodi Rosija vidčula, ščo bula ne prosto obkradena, a pohrabovana.
• Siohodni, čerez bahato rokiv, ja čuv, jak krymčany zovsim neščodavno hovoryly, ščo todi, u 1991-mu roci, jich peredaly z ruk u ruky prosto jak mišok kartopli. Važko z cym ne pohodytyś. A Rosijśka deržava, ščo vona? Nu ščo, Rosija? Pochylyla holovu i zmyrylasia, prokovtnula ciu obrazu. Naša krajina todi znachodylaś u takomu tiažkomu stani, ščo prosto ne mohla reaĺno zachystyty svoji interesy.
• U Krymu ne vidbulosia žodnoho ozbrojenoho zitknennia, ne bulo liudśkych žertv. Jak vy dumajete, čomu? Vidpoviď prosta: tomu ščo proty narodu ta joho voli vojuvaty skladno abo praktyčno nemožlyvo.
• Naši zachidni partnery na čoli z Spolučenymy Štatamy Ameryky obyrajuť u svojij praktyčnij polityci keruvatyś ne mižnarodnym pravom, a pravom syĺnoho. Vony uviruvaly u svoju obranisť i vyniatkovisť, u te, ščo jim dozvoleno vyznačaty doli svitu, ščo pravi možuť buty zavždy tiĺky vony.

“Jakščo do uporu styskaty pružynu, kolyś vona z syloju roztysneťsia. Pro ce slid zavždy pam’jataty”.

Nelehko samotužky zminiuvaty krajinu, i Putin potrebuvav dopomohy choča b odnijeji kliučovoji hrupy rosijśkoho suspiĺstva. Prydušujučy nezaležnych žurnalistiv, biznesmeniv i politykiv, vin poklav realizaciju svojich zadumiv na čynovnykiv.

Jich dobre vynahorodžujuť za dopomohu. Mynuloho roku zarobitna plata čynovnykiv vyščoho ranhu zrosla na 20%, včetvero biĺše, niž pryrist zahaĺnoho biudžetu. Taki roztraty Putina označajuť, ščo dlia rivnovahy biudžetu bareĺ nafty marky “Brent” teper maje koštuvaty blyźko $117, ščo biĺš niž u p’jať raziv perevyščuje riveń, neobchidný u 2006 r., zhidno z analizom, provedenym Deutsche Bank.

Ale čynovnykam i cioho zamalo. Ministr vnutrišnich sprav Volodymyr Kolokoĺcev mynuloho tyžnia povidomyv, ščo u 2013 r. serednij chabar u Rosiji zris udviči i stanovyť $4000. Mynuloho roku orhanizacija Transparency International postavyla Rosiju na 127-me misce za “indeksom sprýniattia korupciji”, de vona znachodyťsia poruč z Pakystanom, Mali ta Madahaskarom.

“Naspravdi Putin sam zahnav sebe u kut, zrujnuvavšy usich nezaležnych nosijiv vlady v Rosiji. Teper vin može pokladatysia lyše na biurokratyčný aparat i musyť zbiĺšuvaty joho finansuvannia, ščob i nadali zberihaty joho viddanisť”, – kaže brytaneć Ben Džuda, avtor “Krychkoji imperiji”, doslidžennia putinśkoji Rosiji.

“Vrešti-rešt hroši zakinčaťsia, i vin opynyťsia v tomu ž stanovyšči, ščo j radianśki lidery kincia 1980-ch, jaki musyly protystojaty polityčnij ta ekonomičnij kryzi j vodnočas namahalysia vtrymaty vkupi krajinu. Zaraz vin vydajeťsia syĺnym, ale joho Kremĺ pobudovaný na odnij velyčyni, jaku Rosija ne kontroliuje: cini na naftu”.

Putin uspišno pobuduvav novu versiju krajiny svoho dytynstva, spromožnu na nezaležni včynky na svitovij areni, vladnu nad nezhidnymy, z bezzasterežnym avtorytetom Kremlia. Ale ce obosičný meč, adže SRSR rozvalyvsia ne bez pryčyny, i stvorena za joho podoboju Rosija ryzykuje spitkaty taku ž doliu.

Na dumku Volodymyra Bukovśkoho, dysydenta, ščo proviv desiať rokiv u radianśkij v’jaznyci, perš niž výichav na Zachid u 1976-mu, Putin absoliutno ščyro vvažaje, ščo rozpad Radianśkoho Sojuzu buv “heopolityčnoju katastrofoju”.

Putin z načaĺnykom Holovnoho upravlinnia bojovoji pidhotovky Zbrojnych syl Rosiji na počatku bereznia

“Vin ne rozumije, ščo radianśka systema bula pryrečena na rozpad, a tomu viryť, ščo joho misija poliahaje v tomu, ščob jakomoha skoriše vidnovyty ciu systemu”, – kaže pan Bukovśký.

Putin, ščo služyv u serednij lanci KDB i liubyv Radianśký Sojuz, razom z tym ne mav informaciji, dostupnoji staršym oficeram, jaki prekrasno znaly, ščo SRSR rozvalyvsia čerez vlasnu nežyttiezdatnisť, a ne čerez zmovu Zachodu, kaže Bukovśký.

“Ce vede joho jakraz do… povtorennia tych samych pomylok. Vin choče, ščob usia krajina kontroliuvalasia odnijeju liudynoju z Kremlia, a ce pryzvede do trahediji”, – dodaje vin.

Rišennia Putina vvijty u Krym bulo švydko ta impuĺsyvno pidchoplene hrupkoju joho uliublenych posadovych osib. A ce značyť, ščo nema komu zasterehty joho vid dovhoterminovych naslidkiv joho dij; otže, vin trymatyme svij kurs, dopoky sam cioho ne zrozumije. Vidpovidno, joho vidnosyny iz Zachodom lyšatymuťsia skladnymy, osoblyvo u tych misciach, jaki vin vvažaje “zonamy svojich zakonnych interesiv”.

Ale my ne možemo skazaty, ščo nas ne poperedžuvaly.

Oliver Ballou praciuje redaktorom z pytań Kavkazu v Instytuti reportaživ vijny ta myru (Institute for War and Peace Reporting). U svojij novij knyžci “Ostannij čolovik u Rosiji” vin dokladno opysuje demohrafičný zanepad rosijśkoji naciji.