P’jatdesiat rokiv tomu peršý u sviti atomný vantažopasažyrśký korabeĺ vidplyv z Ameryky u reklamne turne Jevropoju. Vin mav perekonaty svit prýniaty eru atoma. Odnak use sklalosia inakše.
Strunký, bilo-červoný, z chromovanym dekorom (jaký na toj čas vvažavsia uĺtrasučasnym), atomochid “Savanna” vidrizniavsia vid rešty vantažnych korabliv.
Tut znajšlosia misce i dlia pasažyriv. 180-metrove sudno vahoju u 12 tysiač tonn mohlo pochvalytyś kinoteatrom, basejnom i verandoju z barom. U kajutach ne bulo štor. Natomisť pasažyry dyvylysia u “poliaryzovani” vikna, rozrobleni tak, ščob vidbyvaty jaskravi vidblysky soncia.
“Savanna” – odyn z nebahatioch korabliv, ščo postav priamisińko z ujavy prezydenta SŠA. U 1953 roci Duajt Ejzenchauer vyholosyv svoju slavetnu promovu “Atomy – za myr”, u jakij namahavsia vhamuvaty dedali biĺšý strach jadernoho apokalipsysu, optymistyčno vkazujučy na možlyvosti myrnoho vykorystannia atomnoji enerhiji.
Prezydent zachotiv pobačyty atomný korabeĺ. Cyviĺný.
Mynuloho tyžnia vypovnyloś 55 rokiv vid peršoho plavannia atomochoda “Savanna”, pobudova jakoho obijšlasia u 50 mln dolariv. U pevnomu sensi, vin mav posoĺśku misiju: ce bulo perše atomne torhoveĺne sudno, symvol bezpeky i viry u “palyvo majbutnioho”.
Sered ščaslyvych členiv ekipažu buv Sten Vitli. Vin praciuvav na budivnyctvi “Savanny” u verfi, a potim buv pryznačený holovnym inženerom jiji peršoho rejsu.
“Na toj čas “Savanna” bula najharnišoju – vona i zaraz dosyť pryvablyva“
Sten Vitli
Vsi usvidomliuvaly pryznačennia sudna – staty krasyvoju reklamoju atomnoji enerhiji.
“Na toj čas “Savanna” bula najharnišoju – vona i zaraz dosyť pryvablyva”, – rozpovidaje pan Vitli, narazi člen Asociaciji “Savanna”, jaka opikujeťsia zbereženniam i zachystom spysanoho sudna, ščo zaraz pryšvartovane u portu Baltymora, štat Merilend.
U veresni 1964 roku “Savanna” poplyla u krujiz Jevropoju, de zajšla u Rotterdam, Bremen, Hamburh, Dublin i Sauthempton. Na naberežnych jurbylysia liudy, i bahato tysiač iz nych, vkliučno z uriadovciamy i promyslovciamy, pidijmalysia na bort, ščob ohlianuty korabeĺ zseredyny.
“Ce buv šedevr piaru, – kaže inšý predstavnyk Asociaciji “Savanna” Vill Devis. – Fotohrafiji sudna rozsylalysia napered u miscia splanovanych zupynok, ščo pidihrivalo interes hromadśkosti”.
“Meta poliahala v tomu, ščob rizni narody pobačyly korabeĺ, pomacaly joho i perekonalysia: atomna enerhija – ce perevaha, a ne zahroza”, – dodaje vin.
Popry taku teplu zustrič, dyplomatyčna misija “Savanny” zaznala porazky.
Posoĺśka podorož tryvala rik, ale “Savanni” ne vdalosia perekonaty svit u tomu, ščo majbutnie – za atomochodamy.
Pobuduvaly lyše try inši torhoveĺni atomochody: nimećký naftový tanker “Otto Han”, japonśke vantažne sudno “Mucu” ta rosijśký kryholam-lichtarovoz “Sevmorpuť”. Jak i “Savanna”, vony vže ne ekspluatujuťsia.
Na vidminu vid komercijnoho sudnobuduvannia, vijśkový flot rado prýniav do sebe atomochody. Z blyźko 700 atomochodiv, ščo kolyś buly na chodu (vkliučno z 200-my tych, ščo ekspluatujuťsia siohodni), biĺšisť – ce vijśkovi korabli ta submaryny. Jedyný vyniatok – rosijśki cyviĺni atomni kryholamy.
To čomu ž atomochody tak i ne staly standartom torhoveĺnoho flotu?
Tomu ščo atomna enerhija zavždy bula i lyšajeťsia nadzvyčajno superečlyvym pytanniam.
Podaĺši mriji pro myrný atom
Ščodo korabliv, jichniu potencijnu nebezpeku dlia dovkillia nevažko peredbačyty.
Pionery atomnoho flotu maly bahato problem. U peršomu ž plavanni 1974-ho roku z japonśkoho “Mucu” počaly vytikaty radioaktyvni materialy. Ce stalosia za 800 km vid uzberežžia Japoniji, i sudnu dozvolyly povernutysia na remont do portu Ominato, nezvažajučy na tryvali protesty z boku miscevych rybalok i meškanciv mista. Buly znajdeni serjozni nedoliky zachystu reaktora. Sprava dokladno vysvitliuvalaś u svitovych ZMI.
Schoži problemy buly i v samoji “Savanny”. Za konstrukcijeju, vona mohla zberihaty pevnu kiĺkisť radioaktyvnych vidchodiv, ale švydko stala perepovnenoju. Lyše za peršý rik ekspluataciji sudno vypustylo u vodu majže 500 tysiač litriv nyźkoaktyvnych vidchodiv. Zhodom misce dlia zberihannia vidchodiv zbiĺšyly, ale u nevelykij kiĺkosti ti j dali prosočuvalyś.
Riznomanitni zbytky dlia dovkillia zavždy buduť hraty proty atomochodiv.
“Ščo može plavaty, te može j potonuty. Vypadky z vykydamy nafty dovely, ščo jdeťsia ne pro “jakščo”, a pro “koly”. A koly ce staneťsia, ce može buty katastrofoju dlia dovkillia”, – kaže doktor Pol Dorfman, zasnovnyk Konsaltynhovoji hrupy z pytań jadernoji enerhiji i providný doslidnyk Instytutu enerhetyky Universytetśkoho koledžu Londona.
Inšym minusom bula cina. Korabeĺ z jadernym reaktorom zavždy bude koštuvaty dorožče. Choča amerykanśki avianosci klasu “Nimic” praciujuť povnistiu na atomnij enerhiji, Brytanija vyrišyla, ščo jiji nový potužný avianoseć “Koroleva Jelyzaveta” zadlia oščadlyvosti pojednuvatyme hazoturbinni ustanovky (de spaliujeťsia has) i dyzeĺni dvyhuny.
“U nas je vsi peredumovy dlia takoho vykorystannia jadernoji enerhiji. V atomochodiv je majbutnie, ce lyše pytannia času“
Sten Vitli
Chvyliuvannia ščodo vytrat zrozumili. Pobuduvaty reaktor nabahato dorožče, niž dyzeĺný dvyhun. Biĺše toho, šče dostemenno nevidomo, jak doroho obijdeťsia obsluhovuvannia reaktoriv, a holovne, jichnia majbutnia utylizacija.
Ale je i pliusy. Choča na počatku atomochid koštuje značno dorožče vid zvyčajnoho korablia, palyvo dlia nioho bude nabahato deševšym. Adže promyslový uran deševšý, niž tradycijne palyvo, pojasniuje Džon Karlton, profesor morśkoji inženeriji Londonśkoho miśkoho universytetu.
Atomochody možuť rokamy praciuvaty bez zapravky, pokryvajučy velyčezni vidstani. Napryklad, “Savanna” mohla 14 raziv proplysty navkolo planety na švydkosti 20 vuzliv, perš niž jij znadobylasia b dozapravka.
Popry masu praktyčnych perepon, nynišni optymisty znovu počaly zamysliuvatysia pro atomne sudnoplavstvo, posylajučyś na klimatyčni zminy i stabiĺno vysoki ciny na naftu. Atomochody ne vykydajuť v atmosferu SO2 ta inši parnykovi hazy. Za slovamy pana Vitli, ce pidvyščuje jichniu pryvablyvisť:
“U naležný čas ce staneťsia. U nas je vsi peredumovy dlia takoho vykorystannia jadernoji enerhiji. V atomochodiv je majbutnie, ce lyše pytannia času”.
Vtim, dlia cioho neobchidno vyrišyty kiĺka problem.
Slid pobuduvaty porty, jaki mohly b prýmaty radioaktyvni vidchody i perezapravliaty korabli uranom.
Takož slid vyrišyty duže neproste pytannia pro strachuvannia ta vidpovidaĺnisť u razi neščasnoho vypadku, kaže pan Dorfman.
Dejaki krajiny vidmovliajuťsia prýmaty u svojich portach atomochody.
“Perš, niž ščoś počynaty, neobchidno dosiahty važlyvych rehuliatyvnych domovlenostej”, – dodaje vin.
A holovne, treba podolaty masový irracionaĺný skeptycyzm ščodo plavajučych jadernych reaktoriv. Dlia cioho može znadobytyś ne odna reklamna podorož.