Za ponad rik konfliktu na schodi Ukrajiny dokaziv priamoji rosijśkoji učasti u cij vijni staje dedali biĺše
Zapostyv chlopeć fotku. Skažimo,
taku. Mereža prokovtnula jiji. Prezydent Porošenko utriochsote skazav, ščo v Ukrajini je rosijśki vijśka. Prezydent Putin čy joho pres-sekretar utriochsote zajavyly, ščo jich tam nemaje.
Ale za tysiači kilometriv vid tych misć, de žyvuť vlasnyky akkauntiv abo prezydent Putin iz pres-sekretarem, znajdeťsia chtoś, chto zachoče dovesty, ščo fotohrafiji taky buly zrobleni na Donbasi, a jich avtory – kadrovi vijśkovi.
Dyvanna armija velyčezna i, najčastiše, nahrivaje povitria v “kamentach”. Ale trapliajuťsia j bojezdatni pidrozdily.
Za nepovný rik vidtodi, jak nad Torezom zbyly malajzijśký “Bojinh”, na ciomu fronti vyokremyvsia sajt Bellingcat, ščo publikuje rozsliduvannia na osnovi vidkrytych danych – suputnykovych zjomok, materialiv iz socmerež i kadriv YouTube.
Ci doslidžennia slid nazvaty neprofesijnymy. Jich provodiať ne kadrovi slidči čy spivrobitnyky specslužb, a liudy najriznomanitnišych zaniať, ob’jednani tiĺky vminniam – i bažanniam – v’jidatysia v najdribniši detali. Ta same tomu jichni vysnovky važko nazvaty amatorśkymy.
Bellingcat – dityšče brytanśkoho blohera Eliota Chihhinsa, kolyšnioho buchhaltera i zavziatoho hejmera z Lestera, ščo na pivnoči Anhliji.
Rozsliduvanniamy na osnovi vidkrytych danych čolovik iz nikom Brown Moses zajniavsia šče try roky tomu. Zavdiaky zjomkam iz Syriji, ščo z’javlialysia na YouTube, vin distav svidčennia zastosuvannia kasetnych bomb syrijśkoju vladoju i postačań starych juhoslavśkych reaktyvnych hranatometiv z Chorvatiji islamistam, jaki vojujuť z uriadom Bašara Asada.
Katastrofa MH17 stala peršym i osnovnym rozsliduvanniam Bellingcat
14 lypnia 2014-ho Chihhins oholosyv na Kickstarter pro zbir koštiv na nový proekt, jaký by ob’jednav entuziastiv podibnych rozsliduvań z usioho svitu. Za try dni stalasia katastrofa, jaka za svojeju raptovistiu i masštabamy perekryla majže vse, čym Chihhins zajmavsia dosi.
Opublikovane čerez čotyry misiaci
rozsliduvanniapro padinnia malajzijśkoho “Bojinha” MH17 – plid spivpraci dobrovoĺciv iz riznych krajin.
Osnovna joho častyna – občyslennia maršrutu odnoho z kompleksiv “Buk” v rajoni Toreza i Snižnoho, svidčennia vyvezennia “Buka” ščonajmenše z odnijeju vidsutnioju raketoju 18 lypnia i vstanovlennia zv’jazku miž “Bukom” z častkovo zafarbovanym bortovym nomerom i vijśkovym ešelonom 53-ji kurśkoji bryhady PPO, ščo vyrušyla na navčannia z Kurśka v Rostovśku oblasť naprykinci červnia.
Opublikovani svidčennia buly prýniati mižnarodnoju komandoju slidčych. I vyklykaly chvyliu sprostuvań z Rosiji.
Miž Syrijeju ta Ukrajinoju
Za rik isnuvannia Belligncat na proekt bulo zibrano trochy biĺše niž 50 tysiač funtiv, a Chihhins stav populiarný vže i oflajn.
Krim porpannia u postach i videozapysach, vin pojasniuje žurnalistam, politykam i pravoochoronciam, jak praciuvaty z informacijeju v mereži. Rezuĺtatom spivpraci z amerykanśkym ekspertnym instytutom Atlantic Council stala čerhova dopoviď pro prysutnisť rosijśkych vijśk v Ukrajini.
U kerivnyctvo instytutu vchodyť z desiatok vidstavnych dijačiv kiĺkoch amerykanśkych administracij, zokrema Madlen Olbrajt, jaka znovu zacikavyla kremlivśkych konspirolohiv. Jakščo zv’jazok miž Bellingcat i planamy z vidtorhnennia Sybiru šče ne vstanovlena, cioho slid očikuvaty z dnia na deń.
Pana Chihhinsa dovelosia lovyty dlia interv’ju po vsij Jevropi. Zafiksuvaty joho dlia besidy vdalosia v Briusseli – na šliachu iz Vroclava do Ryhy.
“Ukrajina sered inšych oblastej rozsliduvannia biĺš populiarna, – pidtverdžuje zasnovnyk proektu, – hrupa volonteriv rozroslasia do vośmy liudej. Jim prosto cikavo. Rič naviť ne v samomu konflikti, a v procesi rozsliduvannia. Te same mohlo buty z buď-jakym konfliktom, ale trapyvsia cej”.
Te, ščo vidbuvajeťsia na Donbasi, daje velyčeznu faktyčnu bazu, i cym, kaže Chihhins, vidrizniajeťsia vid vijny v Syriji. Tam, pojasniuje vin, okreme misto, zajniate, skažimo, opozycioneramy, može maty i vlasný Twitter, i akaunt u Facebook, i kanal na YouTube.
“Ale vychodyť, ščo tam naspravdi – odne džerelo informaciji. Ce lehko systematyzuvaty: ty znaješ, ščo za deń treba pereviryty pevnu kiĺkisť takych kanaliv. V Ukrajini ta Rosiji internet vidkrytý, u kožnoho – svij akaunt, i informaciji značno biĺše. Vona ne systematyzovana, ta ce označaje, ščo možna znajty ščoś cikave i ne kontroliovane”.
“U Syriji – opozycijni uhrupovannia z jichnimy fejsbukamy i tvitteramy. V Ukrajini i Rosiji – odynaky, jaki postiať te, ščo jim zdajeťsia cikavym. Chtoś pyše: “O, vybuch trapyvsia”. A ty dyvyšsia – ce toj samý vybuch, jaký šče chtoś zniav. Tak možna počaty zbyraty kartynu iz šyršoho naboru džerel”.
Dobroviĺni pomičnyky policiji
Ocym i zajniati liubyteli rozsliduvań z Velykoji Brytaniji, Finliandiji, Poĺšči, SŠA ta Niderlandiv.
Roboty dlia jichnioho chobi vystačyť nadovho. “My zoseredylysia na “Bojinhu” i zmušeni zalyšaty bez uvahy ščoś inše, – hovoryť Chihhins. – Koly pysaly dopoviď pro artylerijśki obstrily čerez rosijśko-ukrajinśký kordon, rozibraly lyše try pryklady, choča jich – sotni”.
Chihhinsu, kolyšniomu hejmeru i buchhalteru, ne zavažaje brak specializovanoho dosvidu v haluzi zbroji
Dobrovoĺci, kožen z jakych može vytratyty kiĺka hodyn abo naviť dniv na veryfikaciju odnijeji-jedynoji fotohrafiji čy detali na suputnykovomu znimku, hrošej ne otrymujuť. Utim, Chihhins peredaje pravoochoronciam i politykam dani rozsliduvań, ne otrymujučy natomisť ničoho, krim populiarnosti ta kontaktiv.
Vsi stadiji analizu foto- i videosvidčeń opysani, i vže profesijni slidči prochodiať kožen iz cych krokiv zanovo.
Pan Chihhins vpevnený, ščo zibrani joho komandoju dani dijduť do sudu. “Sprava MH17 bude peršoju, v jakij bude vykorystano taku kiĺkisť materialiv z vidkrytych džerel”, – kaže vin.
Odne z zapytań, jake najčastiše stavliať skeptyky, – čomu SŠA dosi ne nadaly dani za 17 lypnia zi svojich vijśkovych suputnykiv – material, jaký by, na jichniu dumku, pidtverdyv, ščo fataĺný postril po malajzijśkomu avialajneru buv zdijsnený z terytoriji, jaku todi kontroliuvala armija Ukrajiny?
Speršu zamisť vidpovidi pan Chihhins včerhove pojasniuje, čomu suputnykovi dani rosijśkoho minoborony ne schoži na pravdu.
Potim, zhadujučy pro amerykanciv, vidpovidaje tak: “Možlyvo, amerykanśki rozvidslužby ne chočuť dilytysia kraščymy danymy, bo ne chočuť afišuvaty možlyvosti svojich suputnykiv. Možlyvo, u nych tam obladnannia, jake bačyť kožen pryščyk na nosi”.
Vin spodivajeťsia, ščo novi dokazy peremiščeń horezvisnoho “Buka” možuť z’javytysia i na znimkach komercijnych suputnykiv, jaki Bellingcat jakraz kupuje.
Te, ščo vlada riznych krajin vse-taky publikuje, často robyťsia, na dumku Chihhinsa, neakuratno i neperekonlyvo. “Poznajomyvšyś z mojimy rozsliduvanniamy, liudy vže rozrachovujuť pobačyty bahato čoho. Tak, možlyvo, vlada vede rozsliduvannia na osnovi sekretnych danych, ale predstavliaty rezuĺtaty publici treba, pidkripliujučy joho informacijeju z vidkrytych džerel”.
Pole neorane
“JA, zvyčajno, ne fanat Putina, ale zajmajusia cym ne čerez jakuś nenavysť do Rosiji, – pojasniuje Arik Toler, žyteĺ mista Šarlotta v štati Pivnična Karolina. – JA prosto liubliu dokopuvatysia do istyny. Iz Syrijeju meni skladniše, ja ne znaju arabśkoji, a pro Rosiju i Ukrajinu – deščo rozumiju. V pryncypi, ja z takym že interesom zajmavsia by Syrijeju, Nimeččynoju čy vijśkovym uriadom v Tajilandi – tiĺky korysti bulo b menše”.
Porivniannia suputnykovych zobražeń pryvodyť avtoriv Bellingcat do vysnovku, ščo tverdžennia rosijśkoho minoborony nepravdyvi
Korysti vid Tolera – nyni odnoho z rehuliarnych spivavtoriv Bellingcat – výavylosia dostatnio, ščob na tretij misiać roboty nad rozsliduvanniam avariji “Bojinha” pan Chihhins zaproponuvav jomu spivpraciu v ciomu proekti.
“Chtoś išov do roboty z Bellingcat dovhym šliachom, a v mene točka vidliku vyznačena – 18 lypnia Brown Moses zapostyv fotohrafiju “Buka” na jakijś vulyci. I napysav, ščo nichto, mabuť, joho ne znajde. Heolokacijeju ja nikoly ne zajmavsia, ale vyrišyv – sprobuju. Try hodyny sydiv i narešti – znajšov video z avtorejestratora”.
Instrumenty dlia internet-rozsliduvań dostupni buď-komu. Krim očevydnych brauzera i akauntiv v socmerežach – ce pidpyska na servis Google Earth, jaký, sered inšoho, proponuje archiv suputnykovych zjomok v konkretnij točci Zemli.
Posylajučyś na cej archiv, Chihhins stverdžuje, ščo znimky, nadani rosijśkym minoborony na dokaz toho, ščo na pivnič vid Donećka 21 lypnia 2014 stojav “Buk” ukrajinśkoji armiji, nespravžni: na rosijśkych znimkach pole v pravij častyni kadru vkryte roslynnistiu, suputnykovi dani Google Earth pokazujuť, ščo prynajmni 2 lypnia pole bulo rozorane – na znimku čitko vydno koryčnevu zemliu i slidy, zalyšeni traktorom.
Pan Toler ide dali, prohnozujučy možlyvi zakydy v tomu, ščo pokladatysia ne možna i na znimky servisu Google, bo vony inodi skladeni z frahmentiv suputnykovoji zjomky v rizni dni.
Dlia cioho treba zahlianuty v bazy kompaniji Digital Globe (do nych, ščopravda, dostup platný), jaki nadajuť vychidni dani dlia Google. Porivniannia znimkiv pidtverdžuje, ščo 30 travnia pole šče ne bulo rozorane, a 2 lypnia – bulo. Znimky, nadani rosijśkym minoborony, ne mohly buty zrobleni 21 lypnia, reziumuje amerykaneć.
Eksperty Bellingcat ne obmežujuťsia perevirkoju rosijśkych oficijnych zajav. Koly pislia prezentaciji dopovidi “Almaz-Anteja” pro “Buky” kolyšnij ukrajinśký specslužbist zajavyv, ščo v Ukrajini cych kompleksiv ne zalyšylosia vzahali, na sajti operatyvno z’javylysia video- i fotosvidčennia toho, ščo cia zbroja, jak i raniše, je v arsenali ukrajinśkoji armiji.
Te, jak vijśkova technika potrapliaje z Rosiji na terytoriji tak zvanych “DNR” i “LNR”, rozbyrajuť, zokrema, na prykladi
BMP iz napysom “Lavyna”, pomičenoji spočatku v Rostovśkij oblasti, a potim v Jenakijevomu ta inšych misciach v Donećkij oblasti.
Ne vsi z opublikovanych svidčeń vyhliadajuť perekonlyvymy. Tak, tverdžennia Chihhinsa pro te, ščo zjomky v Tahanrozi i poblyzu Novoazovśka fiksujuť odnu i
tu samu SAU “Msta”, ničym ne pidkripleni. U vidpoviď na vyslovleni komentatoramy sumnivy avtor posylajeťsia na lystopadový post v LiveJournal, jaký predstavliaje nabahato čitkiše porivniannia nomernych znakiv i pliam na korpusi ustanovky.
“Redakcijna nedorobka”, – vidpovidaje Chihhins na moje zapytannia pro te, čomu zajavu pro identyčnisť ne bulo dovedeno v teksti statti. “V rezuĺtati výšla choroša superečka, i te dobre”.
48.340551,38.394749
Chočete počaty pošuky sami? Počniť iz sociaĺnych merež. “VKontakte” proponuje pošuk fotohrafij za gps-koordynatamy. Tak možna znajty zobražennia, zrobleni, sudiačy z heotehiv, u Debaĺcevomu, de v liutomu cioho roku jšly zapekli boji.
Za vypadkovo vziatymy koordynatamy z Debaĺcevoho (u poli pošuku zabyvajemo near: 48.340551,38.394749+) otrymujemo popuri iz selfi donećkych divčat i zobražeń liudej u vijśkovij formi.
Foto z socmerež ne je bezumovnymy dokazamy, ale z nych počynajuťsia bahato internet-rozsliduvań
Može, vony zovsim ne v Debaĺcevomu, a dani pro misceperebuvannia buly vstavleni vručnu, na latynyci, z dotrymanniam ukrajinśkoji orfohrafiji, ščob zbyty vas z pantelyku? Toler rozpovidaje pro te, jak perevirialosia foto z rosijśkym desantnykom Stanislavom Tarasovym, zniatym, sudiačy z heodanych, u Pavlivci Rostovśkij oblasti, u dvoch kilometrach vid rosijśko-ukrajinśkoho kordonu.
Sama Pavlivka zacikavyla ekspertiv Bellingcat jak odne z misć, zvidky, sudiačy z orijentaciji vyrv vid rozryviv, vely artylerijśku strilianynu z Rosiji po prykordonnych rajonach Ukrajiny (rozsliduvannia pro ce bulo opublikovano 17 liutoho cioho roku). A foto Tarasova popovnylo svidčennia toho, ščo poblyzu kordonu navesni i vlitku 2014 Rosija rozhornula potužni vijśkovi tabory v misciach, jaki do cioho buly absoliutno bezliudni.
Pryblyzne roztašuvannia desantnyka vdalosia vstanovyty za dopomohoju suputnykovych zobražeń i napriamkiv soniačnoho svitla, pojasniuje Toler. Ale točno pryv’jazaty foto z socmerež do miscevosti vdalosia tiĺky pislia vyvčennia desiatkiv vypadkovych zobražeń Pavlivky
“JA sydiv nad cym bahato dniv, často – po try-čotyry hodyny z odnym znimkom”, – rozpovidaje Toler. Vysnovok: foto Tarasova bulo zroblene v točci 47°56’10.33 “pivničnoji šyroty, 39°50’2.55” schidnoji dovhoty. Ščo i treba bulo dovesty – u Pavlivci.
Ce až nijak ne sensacija. I ne demonstruje, ščo častyna Tarasova (vin, sudiačy z usioho, služyť v Tuĺśkij dyviziji VDV), vojuvala na terytoriji Ukrajiny. Ale demonstruje zavziatisť avtoriv Bellingcat v analizi najdribnišych detalej foto- i videozapysiv.
“Zdajeťsia, ce lehko: raz znimok, dva znimok, i šče odyn, – kaže Toler. – Ale, zdajeťsia, na analiz odnijeji fotohrafiji u Hukovi znadobylosia 15 čy 20 hodyn”.
Koho ce perekonaje?
u svojemu instahramiz “kordonu z Ukrajinoju” lajlyvymy slovamy zvynuvačuvav amerykanciv u tomu, ščo vony “namahajuťsia posvaryty bratni narody”. Buď-jaký obsiah foto- i videosvidčeń, zibraný Chihhinsom i kompanijeju, ne perekonaje joho ta miĺjony inšych rosijan u tomu, ščo vijna v Ukrajini skonstrujovana i pidtrymujeťsia Rosijeju.
Zibrani svidčennia opublikovani v kiĺkoch mižnarodnych dopovidiach. Ale čy zdatni vony perekonaty skeptykiv u Rosiji?
Rozbir danych Bellingcat, a tym biĺše povtorný prochid po vsiomu lanciuhu dokaziv vymahaje pevnoji zavziatosti. Pytannia – koho vvažajuť svojeju audytorijeju Chihhins, Toler ta inši mereževi detektyvy? Takych že “botanikiv”? Navriad čy tych, chto slidom za Volodymyrom Putinym povtoriuje, ščo z ukrajinśkoju armijeju vojujuť idealisty, jaki pojichaly z Rosiji na Donbas za poklykom sercia i za vlasný košt.
Čy ne vychodyť, ščo tak staranno zibrani fakty proponujuť tym, chto, jak pravylo, i bez toho krytyčno nalaštovaný ščodo Putina i joho polityky – meškanciam Zachodu?
Pan Toler vvažaje, ščo perekonaty tych, chto otrymuje informaciju z jedynoho džerela – rosijśkych deržavnych ZMI – možna tiĺky v pevnij sytuaciji.
“Takych liudej ščoś počynaje chvyliuvaty, tiĺky koly piduť cynkovi truny, ale ž i ci truny ne pokažuť po televizoru, – kaže vin. – I zavždy je liudy vperti. Ti, chto šče dva čy try tyžni tomu katehoryčno zaperečuvaly povidomlennia pro rosijśki vijśka na Donbasi, teper kažuť: “Dobre, je tam rosijśki vijśka, nu j slava bohu, zachyščajuť nas vid chunty!”.
Oleh Demydov, konsuĺtant rosijśkoho PIR-Centru, proponuje ocinyty hromadśki rozsliduvannia po-inšomu.
“Najbiĺša korysť vid takych proektiv – u tomu, ščo vony stymuliujuť do biĺš jakisnoji ta aktyvnoji roboty deržavni orhany, upovnovaženi zajmatysia takoju dijaĺnistiu. Ščob nadaty hramotne i kompetentne sprostuvannia zvitu Bellingcat, dovedeťsia vykonaty dosyť serjoznu robotu, skažimo, Službi zovnišnioji rozvidky. Vynykajuť stymuly nadavaty hromadśkosti kompetentni, kvalifikovani fakty”.
Rozumnišajuť vsi
Eliot Chihhins vvažaje, ščo holovnymy spožyvačamy joho zvitiv povynni buty žurnalisty i aktyvisty, jaki, poznajomyvšyś z rozsliduvanniamy Bellingcat, otrymujuť novi metody roboty. “Instrumenty ci ne skladni. Jakščo daty meni desiatok liudej, ja navču jich cioho za dva z polovynoju dni. Skladno znajty pevný typ liudyny – toho, chto oderžymý takymy rozsliduvanniamy, chto hotový sydity nad cym hodynamy”.
Paraleĺno, odnak, rozumnišajuť i vypadkovi pomičnyky slidstva, jaki vykladajuť svoji foto- ta videozapysy.
Soldat Bato Dambajev, čýe peremiščennia po Rostovśkij oblasti i dali na Donbas na osnovi fotohrafij “VKontakte”
vidstežyv ViceNews, švydko vydalyv materialy, jaki komprometujuť joho, rosijśku armiju ta jiji holovnokomanduvača. Možlyvo, Bellingcat – švydkoplynný fenomen, rezuĺtat cyfrovoji nedosvidčenosti tych, chto opynyvsia na liniji frontu?
Oleh Demydov iz PIR-Centru ne vvažaje, ščo obsiah vypadkovych svidčeń skorotyťsia. “Novi servisy ta novi prystroji, jaki henerujuť potoky danych korystuvača, z’javliajuťsia švydše, niž korystuvači včaťsia nymy korystuvatysia i zajvi dani pro sebe vydaliaty. Ce – ne perechidný period, i tak bude dali”.
Čerhový proekt Arika Tolera – navčaĺni materialy dlia tych, chto chotiv by sprobuvaty sebe v internet-rozsliduvanniach.
“Tak, liudy staly menše vykladaty foto poruč iz tankamy u “Vkontakte” čy “Odnoklasnykach”, – kaže vin. – Z inšoho boku, dedali biĺše tych, chto rozumije, ščo jakščo vony zapyšuť video z tankom, ščo projizdyť povz, chtoś i kolyś joho znajde. Soldaty stajuť oberežniši, ale j hromadiany počynajuť rozumity, ščo zapysane nymy može výavytysia duže cinnym”.
U bajci Ezopa myši vyrišujuť, ščo jedyný sposib ubezpečyty sebe vid chytroji kišky – pryv’jazaty jij na šýu dzvinočok (to bell the cat).
Rišennia heniaĺne, ale nezdijsnenne, dijšov vysnovku bajkar u šostomu stolitti do našoji ery. Aktyvistam zdajeťsia, ščo v epochu socmerež i hromadianśkoji žurnalistyky vlada obov’jazkovo zalyšať slidy naviť u najsekretnišych svojich dijanniach. Pytannia v tomu, chto hotový počuty cej zvuk dzvinočka.
Vidkryty vsi posylannia u tabach: [1 – 10]