Za 19 rokiv isnuvannia Konstytuciji Ukrajiny kožen prezydent namahavsia pravyty jiji pid sebe u protystojanni z parlamentom, a najvynachidlyvišym u cij spravi výavyvsia Viktor Janukovyč.

Osnovný Zakon zavždy buv nedostatnio zručný dlia kerivnykiv deržavy, a tomu vony usiliako namahalysia perepysaty joho, ščob zminyty balans vlady v krajini.

U tryvalych superečkach Osnovný Zakon vdalosia uchvalyty za prezydentstva Leonida Kučmy v lehendarnu “konstytucijnu nič” 28 červnia 1996 roku.

Desiať rokiv Ukrajina prožyla v prezydentśko-parlamentśkij respublici, potim, z 2006 do 2010, – u parlamentśko-prezydentśkij, a pislia cioho – znovu vidbulosia čotyryrične povernennia do prezydentśkoji modeli.

Pislia Jevromajdanu parlament znovu otrymav biĺše povnovažeń, a vže cijeji oseni Osnovný Zakon možuť suttievo perekrojity.

Važkonarodžena

Uchvalena 28 červnia 1996 roku Konstytucija bula važkym kompromisom parlamentu ta prezydenta.

Pislia tryvalych debativ i superečok prezydent proponuvav krajini svij variant ustroju z nadzvyčajnoju koncentracijeju povnovažeń u holovy deržavy.

Parlament ne pohodžuvavsia na taký variant, tož Leonid Kučma, za prykladom bahatioch postradianśkych kerivnykiv, mav namir zatverdyty svij proekt na referendumi 25 serpnia 1996 roku.

Aby unyknuty cioho scenariju, absoliutno riznošersta Rada zumila za majže dobu bezperervnoho zasidannia uchvalyty Konstytuciju, jaka zaprovadyla kompromisnu prezydentśko-parlamentśku modeĺ.

Leonid Kučma buv zmušený pohodytyś na taký variant, choča vže za try roky pišov u nastup na osnovný zakon.

Referendum 2000

Pislia obrannia na druhý termin Leonid Kučma vyrišyv posylyty svoji pozyciji i nadkusyty povnovažennia buntivnoji Verchovnoji Rady.

U 2000 roci vin proviv referendum “za narodnoju iniciatyvoju”, na jakomu prosyv liudej pidtrymaty nadannia jomu dodatkovoho prava rozpuskaty Radu, zniaty nedotorkannisť z deputativ, zmenšyty jichniu kiĺkisť do 300 i zaprovadyty dvi palaty Verchovnoji Rady.

Usi propozyciji otrymaly ponad 80% holosiv, a javka podekudy skladala za 100%. Parlament vidmovyvsia uchvaliuvaty taki zminy, tož prezydent zbyravsia vprovadyty ci normy u Konstytuciju napriamu.

Todi ciomu scenariju zavadyv Konstytucijný sud peršoho sklykannia, jaký čitko skazav, ščo bez rišennia parlamentu žodnych zmin v Konstytuciju buty ne može.

Reforma 2004 roku

Nablyžalyś prezydentśki vybory 2004 roku, i aktualizuvalasia problema zakinčennia dozvolenoho Konstytucijeju druhoho stroku povnovažeń Leonida Kučmy.

Paraleĺno buly zapuščeni dva procesy – pan Kučma zumiv otrymaty v KS rišennia, ščo peršý joho strok ne rachujeťsia, tož vin može balotuvatyś znovu. Prote pislia žorstkoji krytyky opozyciji ta mižnarodnych instytucij cej scenarij ne buv zastosovaný.

Paraleĺno rozrobyly novi zminy do Konstytuciji, jaki b dozvolyly suttievo rozšyryty povnovažennia prem’jer-ministra i pereformatuvaty parlament.

Opozycija zvynuvačuvala pana Kučmu, ščo vin choče perekynuty vsi povnovažennia na sebe, peresivšy u krislo prem’jera.

Todi najrejtynhovišym kandydatom u prezydenty buv opozycioner Viktor Juščenko, tož opozycija zajavliala, ščo reforma poklykana ne daty povnovažeń novomu majbutniomu prezydentu.

Navesni 2003 roku proprezydentśka biĺšisť sprobuvala uchvalyty ci zminy, ale todi ne vystačylo vsioho kiĺkoch holosiv.

Kandydatom na vyborach vid vlady stav Viktor Janukovyč, a vid opozyciji – Viktor Juščenko.

Vybory zakinčylyś “Pomarančevoju revoliucijeju” i kompromisnym uchvalenniam zmin do Konstytuciji, jaki zaprovadžuvaly parlamentśko-prezydentśku modeĺ, peredavšy častynu povnovažeń vid holovy deržavy do Rady.

Protystojannia hilok vlady

Cia modeĺ počala dijaty z 2006 roku, i nastupni čotyry roky projšly pid znakom protystojannia prezydentśkoji ta uriadovo-parlamentśkoji vertykalej.

Spočatku bulo protystojannia Viktora Juščenka z prem’jerom Viktorom Janukovyčem, jake zaveršyloś dočasnymy vyboramy Rady 2007 roku.

Potim istorija povtorylasia z obranniam prem’jerom Juliji Tymošenko.

Prezydent Viktor Juščenko stvoriuvav Konstytucijnu komisiju i namahavsia provesty svoji konstytucijni zminy, ale z cioho ničoho ne výšlo.

Vynachid Janukovyča

Pislia obrannia prezydentom u 2010 roci Viktor Janukovyč obdumuvav rizni varianty povernuty sobi biĺšych povnovažeń.

Spočatku bula sproba uchvalyty zakon pro referendum, na jaký možna bulo vynosyty pytannia pro skasuvannia zmin do Konstytuciji.

Prote vid cijeji ideji vidmovylyś.

Natomisť prezydent zastosuvav mechanizm, na jaký ne navažyvsia v 2006 roci Viktor Juščenko – oskaržyty reformu v Konstytucijnomu sudi.

U žovtni 2010 roku Konstytucijný sud skasuvav reformu 2004 roku i svojim rišenniam povernuv diju staroho Osnovnoho zakonu.

Faktyčno, pan Janukovyč nabuv šyršych povnovažeń i perebrav povný kontroĺ nad vykonavčoju vladoju.

Čerez taký krok parlamentśki vybory maly vidbutysia vže u 2011 roci, tož pidkontroĺna prezydentu koalicija vnesla dribni zminy u Konstytuciju, aby perenesty jich na 2012 rik. Na toj čas Julija Tymošenko vže bula zasudžena i ne zmohla vziaty učasti v vyborach.

Povernennia parlamentśko-prezydentśkoji respubliky

Povernennia do parlamentśko-prezydentśkoji modeli stalosia naprykinci liutoho 2014 roku paraleĺno z vidstoronenniam vid vlady Viktora Janukovyča.

Verchovna Rada uchvalyla zakon, jakym vyznala, ščo rišennia KS 2010 roku bulo nezakonne, tož krajina znovu počala žyty za Konstytucijeju u redakciji 2004 roku, za jakoju častynu povnovažeń prezydenta u vplyvi na vykonavču vladu znovu peredaly Verchovnij Radi.

Vže voseny Konstytuciju Ukrajiny znovu možuť popravyty.

Konstytucijna komisija, inicijovana prezydentom Petrom Porošenkom, rozrobyla proekt zmin ščodo decentralizaciji vlady.

Vertykaĺ administracij prezydenta u rehionach možuť skasuvaty, zamisť nych planujuť pryznačaty prefektiv z kontroĺnymy funkcijamy.

Sela, selyšča ta mista ob’jednujuťsia v hromady, jakym peredajuťsia šyroki finansovi ta upravlinśki povnovažennia.

Nynišni rajony buduť skasovani i ob’jednani – zamisť 15-20 rajoniv na oblasť jich stane po 4-7.

Vykonavča vlada v oblastiach i novych ukrupnenych rajonach naležatyme ne vertykali deržavnych administracij, a vykonavčym komitetam rad.

Utim, praktyka 19 rokiv isnuvannia Konstytuciji pokazuje, ščo provesty zminy čerez parlament zavždy bulo duže skladno, tož znajty 300 holosiv može buty skladno i zaraz.