Za slovamy liudej, jaki joho znaly, Jevhen Prymakov naležav do ridkisnoho typu liudej: zavždy perebuvajučy u vladi čy poruč iz neju, vin vlady osoblyvo ne prahnuv i buv hotový zarady neji až nijak ne na vse.

Sam Prymakov hovoryv, ščo vvažav post ministra zakordonnych sprav hidnym vincem kar’jery i ne choče ničoho inšoho.

Odnak pislia serpnevoho defoltu v 1998 roci vsi frakciji Derždumy bukvaĺno na rukach vnesly joho v prem’jerśke krislo jak jedynu liudynu, zdatnu znajty suspiĺný kompromis i vriatuvaty krajinu.

Koly Prymakov uklav aĺjans šče j iz Jurijem Lužkovym, Mintymerom Šajmijevym ta inšymy vplyvovymy rehionaĺnymy lideramy, joho staly rozhliadaty jak jedyno možlyvoho nastupnyka Borysa Jeĺcyna. Chto ž išče?

Imovirno, Prymakov ne vidmovyvsia by staty prezydentom, jakby joho “soborno poprosyly na carstvo”.

Ale, zitknuvšyś iz protydijeju, vidijšov ubik bez boju, ne bažajučy braty učasti u brudnij i žorstokij peredvybornij kampaniji ta obhovoriuvaty z nedobrozyčlyvymy liuďmy stan svoho tazostehnovoho suhloba.

Bahato ekspertiv vbačajuť vadu rosijśkoji polityčnoji systemy u vidsutnosti syĺnoho centru. Prymakov vvažavsia v SRSR liberalom, a v 1990-ch rokach konservatorom, ale, po suti, na vsich etapach zalyšavsia centrystom i prahmatykom.

Žurnalist, schodoznaveć…

Jevhen Prymakov narodyvsia 29 žovtnia 1929 roku v Kýevi, ta vže čerez try misiaci maty z maleńkym Ženeju perebralasia do ridnych v Tbilisi.

Pro pryčyny pospišnoho vid’jizdu, a takož pro baťka majbutnioho deržavnoho dijača, ne vidomo ničoho. Dejaki biohrafy prypuskajuť, ščo joho zaareštuvalo HPU.

Šče studentom Prymakov odružyvsia z Lauroju Charadze, čý brat buv ziatem radianśkoho prem’jera Oleksija Kosyhina, a baťko – heneralom NKVS.

Zakinčyvšy v 1953 roci arabśký fakuĺtet moskovśkoho Instytutu schodoznavstva, Prymakov zrobyv blyskuču naukovu i žurnalistśku kar’jeru.

U 1977 roci očolyv Instytut schodoznavstva AN SRSR, u 1985 roci – zminyv “architektora perebudovy” Oleksandra Jakovlieva na postu dyrektora Instytutu svitovoji ekonomiky i mižnarodnych vidnosyn.

Praciuvav takož u arabśkij redakciji radianśkoho Inomovlennia, čotyry roky (1965-1969) buv vlaskorom “Pravdy” v Kajiri.

…Čynovnyk z osoblyvych doručeń

Istoryk Leonid Mlečyn stverdžuje, ščo, vsupereč pošyrenij dumci, Prymakov nikoly ne buv oficerom abo neštatnym spivrobitnykom KDB.

Jomu dovodylosia vykonuvaty delikatni misiji, zokrema, provodyty konsuĺtaciji z irakśkymy kurdamy, ale doručennia vychodyly ne z Lub’janky, a z CK KPRS.

Prymakov naležav do tijeji častyny radianśkoji nomenklatury, jaka umožlyvyla perebudovu, i opynyvsia v epicentri važlyvych polityčnych podij.

Za slovamy syna Andrija Hromyko, akademiky Prymakov i Jakovliev buly poserednykamy v konfidencijnych perehovorach miž joho baťkom i Mychajlom Horbačovym, jaki zaveršylysia vysunenniam Horbačova na post heneraĺnoho sekretaria.

Horbačov nablyzyv Prymakova do sebe, dosluchavsia do joho dumky, zrobyv kandydatom u členy politbiuro, holovoju Rady Sojuzu Verchovnoji Rady SRSR, potim členom Rady bezpeky.

…Rozvidnyk

Blyźko opivdnia 20 serpnia 1991 roku dva členy Rady bezpeky – Jevhen Prymakov i Vadym Bakatin – pidpysaly zajavu pro te, ščo Horbačov zdorový, a diji HKČP nezakonni.

Prymakov dviči zustričavsia v Kremli z Hennadijem Janajevym, radiačy jomu viddaty nakaz pro vyvedennia vijśk z Moskvy i vidmežuvatysia vid putčystiv, 21 serpnia razom z Bakatinym i Arkadijem Voĺśkym vystupyv po telebačenniu iz zasudženniam HKČP, a potim vyletiv do Horbačova u Foros z Oleksandrom Rućkym.

Za kiĺka dniv Horbačov pryznačyv Prymakova dyrektorom Služby zovnišnioji rozvidky. Borys Jeĺcyn, jaký zazvyčaj vkraj neochoče brav u svoju komandu “horbačovciv”, zberih cej post za nym.

Vid naležnych jomu za posadoju heneraĺśkych pohoniv Prymakov vidmovyvsia.

U sični 1996 roku Jeĺcyn pryznačyv joho ministrom zakordonnych sprav.

Naperedodni vyboriv bulo potribno poslabyty nevdovolennia nadto prozachidnym, na dumku častyny suspiĺstva, kursom Andrija Kozyrieva.

Mety bulo dosiahnuto: mižnarodni pytannia pid čas peredvybornoji kampaniji pišly na zadnij plan.

Doktryna “bahatopoliarnoho svitu”

Koly na peršij pres-konferenciji Prymakova zapytaly, jak vin zbyrajeťsia vypravliaty “pomylky” Kozyrieva, vin vidpoviv, ščo davaty pospišni publični ocinky poperednykovi – ne joho styĺ.

Svoje stavlennia do Kozyrieva vin vyslovyv lyše odnoho razu, ta j to oposeredkovano, zauvažyvšy na zustriči z učenymy-mižnarodnykamy: “Znajšlysia i v nas poslidovnyky Mao Czeduna, jaký liubyv povtoriuvaty: ščob vypriamyty palyciu, potribno jiji perehnuty”.

Na Zachodi prychid Prymakova sprýnialy nehatyvno.

Amerykanciam osoblyvo zapam’jatalosia, jak vin nezadovho do “vijny v Zatoci” obijmavsia pered telekameramy z Saddamom Chusejnom, choča eksperty vkazuvaly, ščo na Schodi ce – častyna rytualu, a ne projav osoblyvoji sympatiji.

Bahatorični zv’jazky z arabśkym svitom, de SŠA tradycijno nedoliubliujuť, bezsumnivno, naklaly vidbytok na pohliady Prymakova.

Za nioho vynykla doktryna “bahatopoliarnoho svitu”, počalysia rozmovy, ščo Rosija – velyka deržava, i povynna postijno nahaduvaty pro ce. Moskva rizko vystupyla proty rozšyrennia NATO i vidnovyla vidnosyny z “režymamy-vyhnanciamy”.

Apofeozom cioho kursu stav znamenytý “rozvorot nad Atlantykoju”, jaký Prymakov zrobyv u berezni 1999 roku vže na posadi prem’jer-ministra pislia počatku natovśkych bombarduvań Serbiji.

Ne budučy povnym odnodumcem rosijśkych komunistiv abo dijačiv na zrazok Saddama Chusejna, Slobodana Miloševyča i Fidelia Kastro, Prymakov ne mav do nych ideolohičnoji vidrazy, a vvažav partneramy, z jakymy neobchidno maty spravu.

Vže pislia vidchodu z velykoji polityky vin proponuvav nadaty Haaźkomu trybunalu jakiś dokazy na zachyst Miloševyča, a v liutomu 2003 roku litav do Bahdada z myrotvorčoju misijeju jak neoficijný predstavnyk Volodymyra Putina.

Dyplomaty cinuvaly, ščo za novoho ministra zovnišnia polityka výšla iz zony hostroji krytyky, zrosly zarplaty i pensiji, počaly vyrišuvatysia pobutovi pytannia.

Prem’jer-ministr

Za najavnymy danymy, u veresni 1998 roku, rozmovliajučy z Jeĺcynym, Prymakov tryči vidmovliavsia vid prem’jerśkoho krisla.

Sformovaný nym uriad nazyvaly “roževym” i “prokomunistyčnym”, ale vin ne stav ani drukuvaty hroši, ani provodyty repryvatyzaciju.

Rynkova infrastruktura do toho času vže sformuvalasia, i polityka Prymakova, jaka faktyčno zvodyvsia do toho, ščob ne robyty ničoho, na dumku biĺšosti ekonomistiv, opynylasia v tij obstanovci vypravdanoju.

Pozytyvný efekt vid devaĺvaciji rublia i polityčnoji stabilizaciji počavsia vže čerez kiĺka misiaciv.

Hlava uriadu zavždy buv v Rosiji techničnoju fihuroju. Jevhen Prymakov buv jedynym prem’jerom v postradianśkij istoriji, jaký spyravsia ne stiĺky na voliu prezydenta, skiĺky na hromadśku i parlamentśku pidtrymku, i ce vyklykalo revnošči Kremlia.

Hennadij Ziuhanov zhodom rozpoviv žurnalistam, ščo navesni 1999 roku faktyčno zaproponuvav Prymakovu očolyty deržavný perevorot: prýty v Dumu i zajavyty, ščo krajinu neobchidno riatuvaty.

Duma z holosu oholosyť prezydentu impičment, prem’jer, ne čekajučy zakinčennia konstytucijnoji procedury, viźme važeli upravlinnia v svoji ruky, komunisty za potreby vyveduť svojich prychyĺnykiv na vulyci. Prymakov vidmovyvsia.

Ale v liberaĺnych i biznes-kolach pišly rozmovy, ščo vin prosto ne choče ryzykuvaty i ne robyť ničoho pohanoho lyše do pevnoho času.

Vidstavka

Otočennia Borysa Jeĺcyna nastorožuvaly tryvali konsuĺtaciji Prymakova z kerivnyctvom livych frakcij v Derždumi, na jakych predstavnykiv demokratyčnoji menšosti ne zaprošuvaly. Pro ščo vony zmovliajuťsia za začynenymy dveryma?

Komunisty i ahrariji postijno tverdyly pro povnu pidtrymku uriadu Prymakova, ale provaliuvaly vsi vneseni vid joho imeni rynkovi zakonoproekty, a prem’jer ne tiĺky ne namahavsia natysnuty na nych svojim avtorytetom, ale j ne vyslovliuvav naviť slovesnoho nevdovolennia. Ne prýnialy – i ne treba.

Vyhliadalo ce jak hra: vy ž rozumijete, ščo ja “chodžu pid Kremlem” i zmušený proponuvaty te, z čym ne zhoden, ale skoro vse zminyťsia, i todi my popraciujemo po-spravžniomu.

12 travnia 1999 roku pid čas čerhovoji dopovidi Jeĺcyn oholosyv Prymakovu, jaký ničoho ne pidozriuvav, pro joho vidstavku.

81% hromadian, za danymy Fondu “Hromadśka dumka”, postavylysia do cioho nehatyvno, ale v cilomu reakcija bula mliavoju: “epocha Jeĺcyna” jde do finalu, vse odno novym prezydentom bude Prymakov, nu, poterpymo šče kiĺka misiaciv.

“Svidomo čy nesvidomo Jevhen Maksymovyč konsoliduvav navkolo sebe antyrynkovi, antyliberaĺnym syly, nastupav na svobodu slova. Tijeji vesny bahato rosijśkych hromadian v masovomu poriadku počaly pakuvaty valizy. Porušuvalysia nezrozumili kryminaĺni spravy. Pid arešt potraplialy nevynni liudy. Častyna spivrobitnykiv specslužb ne prychovuvaly pry dopytach i obšukach biznesmeniv, ščo čekajuť revanšu za mynuli roky”, – pojasniuvav Borys Jeĺcyn svoje rišennia u knyzi “Prezydentśký marafon”.

Vse opysane nym, i v nabahato biĺšomu masštabi, trapylosia za pravlinnia liudyny, jaku peršý prezydent Rosiji sam vybrav sobi v nastupnyky.