Image copyright
Georgiy Ugrynovych

70 rokiv tomu – 29 sičnia 1946-ho – v Kýevi pryvseliudno pokaraly na horlo nacystśkych zločynciv, jaki liutuvaly v Ukrajini protiahom 1941-1944 rokiv.

Strati pereduvav sudový proces. Joho vvažaly prodovženniam Niurnberźkoho, ščo rozpočavsia v lystopadi 1945-ho (tryvav paraleĺno z kýivśkym i šče ponad pivroku pislia nioho). Ale v Niurnberzi sudyly predstavnykiv kerivnyctva III rejchu, a u Kýevi – p’jatnadciatioch tych, chto “vidznačyvsia” same v Ukrajini.

Slidstvo vely v Moskvi. Dali 22 tomy kryminaĺnoji spravy peredaly do stolyci URSR. Siudy ž pid konvojem vidpravyly j pidsudnych. Jich pomistyly do Luk’janivśkoji tiurmy.

Dlia sudovoho zasidannia nadaly zalu Budynku Červonoji Armiji (nyni – Budynok oficeriv na vulyci Hruševśkoho). Pered trybunalom Kýivśkoho vijśkovoho okruhu postaly try heneraly, odyn pidpolkovnyk ta vijśkovoslužbovci zvanniam ponyžče – až do ober-jefrejtora i vachmistra.

Vony pid čas vijny obijmaly posady komendantiv ukrajinśkych mist (Korostyševa, Korostenia, Pervomajśka toščo), načaĺnykiv taboriv vijśkovopolonenych, kerivnykiv žandarmeriji riznoho rivnia, vijśkovoslužbovciv dyvizij SS ta policejśkych bataĺjoniv. Taki posady označaly osobystu učasť u masovych rozstrilach abo kerivnyctvo karaĺnymy akcijamy.

Sudove zasidannia rozpočalosia 17 sičnia. Pidsudni vse zaperečuvaly. Ale pislia vystupiv čyslennych svidkiv – zasidannia tryvalo protiahom 11 dniv – stavsia perelam.

Image copyright
Georgiy Ugrynovych

“Pidpolkovnyk Trukkenbrod šče včora dovodyv, niby vin buv “vyniatkovym” komendantom: masovi rozstrily ne joho spravoju – jich prosto ne bulo pry niomu, – povidomliav iz zaly sudu korespondent hazety “Radianśka Ukrajina”. – Siohodni, vykrytý i vpiznaný svidkamy, kolyšnij komendant Pervomajśka i Korostenia blidne, burmoče ščoś nerozbirlyve u vidpoviď na svidčennia, ščo same vin orhanizovuvav i masovi rozstrily, i karaĺnu ekspedyciju v Andrijivku na Pervomajščyni, de bulo rozstriliano i povišeno ponad 130 liudej”.

Inši pidsudni tež vyznaly svoju učasť v oblavach, karaĺnych ekspedycijach, rozstrilach u jevrejśkych hetto, spaliuvanni liudej žyvcem ta inšych zločynach.

Poet Volodymyr Sosiura, jaký buv prysutnij na sudovomu zasidanni, napysav u ti dni:

Za Babyn Jar prýšla hodyna sudu!

Za našu krov, za ťmy svaviĺný hnit,

Ce zla potvor, i bezumu, i brudu

Ruka vidplaty vytiahla na svit.

Sudiť že jich, sudiť v im’ja narodu…

Image copyright
Georgiy Ugrynovych

Vystup prokurora – vin zažadav smertnoji kary dlia vsich pidsudnych – peredavaly po radio. Natomisť ne transliuvaly promovy advokativ, jaki napoliahaly: pidzachysni lyše vykonuvaly nakazy.

28 sičnia trybunal oholosyv vyrok: 12 obvynuvačenych otrymaly smertnu karu. Šče trioch, najmolodšych za zvanniam, zasudyly do katoržnych robot u taborach terminom 15 ta 20 rokiv.

Nastupnoho dnia na plošči Kalinina – nyni Majdan Nezaležnosti – sporudyly šybenyciu. Choča tohočasný Karný kodeks peredbačav jak najvyšču miru lyše rozstril. Pro karu na horlo v niomu ani slova.

Nevže u Kýevi porušyly zakon? Ni.

Rič u tim, ščo krim Kryminaĺnoho kodeksu, maly jurydyčnu sylu ukazy prezydiji Verchovnoji Rady SRSR. Odyn z nych, vid 19 kvitnia 1943 roku, vstanovliuvav dlia “nimećkych, italijśkych, rumunśkych, uhorśkych, finśkych fašystśkych lychodijiv, vykrytych u skojenni vbyvstv i katuvań cyviĺnoho naselennia i polonenych červonoarmijciv” osoblyve pokarannia – smertnu karu čerez povišennia.

Ukaz peredbačav, ščo vykonannia vyrokiv slid “zdijsniuvaty pryvseliudno, pry narodi, a tila povišenych zalyšaty na šybenyci protiahom dekiĺkoch dniv, ščob usi znaly, jak karajuťsia i jaka vidplata spitkaje kožnoho, chto včyniaje nasyĺstvo i rozpravu nad cyviĺnym naselenniam”.

Šybenyciu vstanovyly na plošči blyžče do teperišnioji Kosteĺnoji vulyci. Zibralosia blyźko dvochsot tysiač hliadačiv. Ešafot otočyla kinna milicija.

Image copyright
Georgiy Ugrynovych

Vdeń na plošču v’jichaly z boku Chreščatyka čotyry vantaživky. U kožnij na solomi ležaly po try zločynci v naručnykach. Jich pidnialy, nakynuly na šýu zašmorh.

Radianśký polkovnyk začytav vyrok. Po komandi vantaživky vid’jichaly. Nacysty zahojdalysia u povitri.

Motuzka na šýi pidpolkovnyka Trukkenbroda obirvalasia. Za nepysanymy pravylamy, šče z davnich časiv, takomu pryrečenomu daruvaly žyttia. Prote hliadači cioho ne zrozumily b.

Tomu prynesly zapasnu motuzku i povisyly vdruhe…

Natovp triumfuvav. Invalidy, jaki postraždaly vid nacystiv, mylyciamy lupciuvaly trupy povišenych. Jich znialy lyše nadvečir i povezly chovaty na specdilianci MDB.

A tych trioch, jakych vidpravyly do taboriv, zhodom amnistuvaly – na pidstavi ukazu prezydiji Verchovnoji Rady SRSR vid 28 veresnia 1955 roku “Pro dostrokove zviĺnennia nimećkych hromadian, zasudženych sudovymy orhanamy SRSR za skojeni nymy zločyny proty narodiv Radianśkoho Sojuzu v period vijny”.

Pislia zviĺnennia jich maly vyslaty do Nimeččyny. Jakščo, zvisno, vony dožyly do cioho momentu.