Image copyright
Thinkstock

Pozbutysia depresiji možna ne lyše za dopomohoju speciaĺnych porad psycholohiv, vvažaje korespondentka BBC Culture. Chudožnia literatura maje nejmovirný potencial zciliaty dušu.

Dlia avtoriv praktyčnych porad z psycholohiji ne isnuje skladnych problem. Chočete staty biĺš sportyvnym, bahatym abo ščaslyvym u 2016 roci? Kupa knyžok rozpovisť, jak cioho dosiahty. Bažajete pidvyščyty efektyvnisť praci, staty biĺš rišučym ta tvorčym? Desiatky prać prysviačeni j ciomu.

Ale knyha neobov’jazkovo maje buty instrukcijeju z samovdoskonalennia. Choroša chudožnia literatura spravliaje na nas potužný vplyv, i značna kiĺkisť doslidžeń ostannim časom svidčyť, ščo čytannia knyžok duže dopomahaje u ščodennij boroťbi z žyttievymy trudnoščamy. Otže, zamisť psychoterapiji proponuju zajniatysia knyhoterapijeju.

Davno vidomo, ščo čytannia trenuje analityčne myslennia, a ce može dopomohty krašče rozumity povedinku i motyvy jak inšych liudej, tak i samoho sebe. A osoblyvo chudožnia literatura včyť nas sociaĺnym stosunkam ta spivčuttiu.

Doslidžennia 2014 roku, opublikovane v Žurnali prykladnoji sociaĺnoji psycholohiji, prodemonstruvalo, jak čytannia “Harri Pottera” sprýalo biĺš pozytyvnomu stavlenniu molodych brytanciv ta italijciv do marhinaĺnych hrup naselennia, takych jak, prymirom, biženci. A u 2013 roci psycholohy z Novoji školy sociaĺnych doslidžeń vstanovyly, ščo chudožnia literatura pokraščuje zdatnisť pomičaty i rozumity emociji inšych liudej.

Image copyright
Thinkstock

Nam zdajeťsia, ščo v perypetijach dejakych romaniv možna zahubytyś i vtratyty častynu sebe. Utim, koly nam vdajeťsia vybratysia na poverchniu, z namy zalyšajeťsia natchnennia, jakym nas nadiliajuť uliubleni personaži.

Doslidžennia 2012 roku, provedene včenymy Universytetu štatu Ohajo, prodemonstruvalo, ščo cej proces dijsno zminiuje povedinku čytača. Učasnyky odnoho eksperymentu prodemonstruvaly značno vyšču vyborču aktyvnisť pislia toho, jak pročytaly knyžku, holovný heroj jakoji dolav pereškody, ščoby proholosuvaty na vyborach.

Dyvný inšý svit

Chudožnia literatura ne obiciaje vam myttievych zmin za sim prostych krokiv, odnak zachoplyvi romany rozpovidajuť žyttievi istoriji i nadychajuť, opovidannia vtišajuť ta sponukajuť do rozdumiv, a poezija, jak pokazaly eksperymenty, pokraščuje pam’jať. A inodi knyžka prosto dopomahaje vidvoliktysia vid problem, zanuriujučy vas u dyvný inšý svit, z jakoho vy povertajeteś onovlenym i hotovym znovu rišuče borotysia.

Jak zaznačav Arystoteĺ u svojij “Poetyci”, poezija, – pid jakoju vin mav na uvazi chudožniu literaturu v cilomu, – važlyviša za istoriju. Jakščo istoryky vyvčajuť, ščo stalosia i koly, chudožnia literatura dozvoliaje pobačyty, ščo mohlo by statysia, rozvyvajučy takym čynom našu ujavu, a takož naše počuttia morali.

Image copyright
Thinkstock

Ščoby pidniaty nastrij, siužet knyžky ne obov’jazkovo maje buty ščaslyvym abo veselym. Jak zaznačaje Džejn Smajli v roboti “Trynadciať sposobiv sprýniattia romanu”, “bahatiom liudiam, i ja sered nych, dostatnio lyše podyvytyś na knyžku, ščoby počuvatysia krašče”.

Perežyvannia vyprobuvań i neharazdiv vyhadanoho personaža može vidkryty nam problemy, pro jaki my raniše mohly i ne zdohaduvatyś, sponukatyme do hlybokych rozdumiv abo sprýatyme pošuku rišennia v sytuaciji, z jakoji raniše, zdavalosia, nemaje vychodu. I u jakomu skrutnomu stanovyšči vy by ne opynylyś, zavždy je knyha, jaka nahadaje vam, ščo vy ne perša liudyna, chto styknuvsia z takoju problemoju. Treba lyše znajty ciu knyhu.

Zcilennia knyhoju

Same tut i počynajeťsia potužna syla knyhoterapiji. Jiji praktykujuť psycholohy, sociaĺni pracivnyky, konsuĺtanty ta bibliotekari v usiomu sviti, i ostannim časom slovo “knyhoterapija” (abo “biblioterapija”) micno uvijšlo do leksykonu, a sama tema nabula značnoji populiarnosti u naukovciv i bloheriv.

Londonśký centr psycholohičnoji dopomohy Alena de Bottona “Škola žyttia” (School of Life), prymirom, maje svojich vlasnych “biblioterapevtiv”, sered jakych Ella Bertu i Siuzana Elderkin, čýa knyha The Novel Cure: An A-Z of Literary Remedies (“Zcilennia romanom: dopomoha literaturoju vid A do JA”) proponuje vyhidnu aĺternatyvu konsuĺtacijam centru (vartisť odnijeji z jakych – 120 dolariv).

Image copyright
Thinkstock

Tym ne menše, ideja likuvannia duševnych chvorob za dopomohoju knyžok ne taka nova, jak vy mohly b ujavyty. Starodavni hreky višaly nad dveryma bibliotek poperedžennia vidviduvačam, ščo vony vchodiať do miscia, de vidbuvajeťsia zcilennia duši. A u XIX stolitti likari i medsestry psychiatryčnych likareń vydavaly svojim pidopičnym buď-jaku literaturu: vid Bibliji j dorožnich zamitok do traktativ davnimy movamy.

Iliustrovaný medyčný slovnyk Dorlenda vperše vkliučyv termin “biblioterapija”, vyznačajučy joho, jak “zastosuvannia knyžok i čytannia v likuvanni nervovych chvorob” u 1941 roci. Ale Oksfordśký slovnyk anhlijśkoji movy zaznačaje, ščo slovo vperše z’javyloś u drukovanomu vydanni u 1920-mu, a same – v romani Kristofera Morli “Prymarna knyharnia”.

Podiji romanu vidbuvajuťsia vidrazu pislia Peršoji svitovoji vijny. Ce komedijno-romantyčna istorija stosunkiv miž molodym reklamnym ahentom i spadkojemyceju slyvovoji imperiji, a takož istorija zmovy nimciv z metoju vbyvstva amerykanśkoho prezydenta. Podiji rozhortajuťsia na tli staroji knyžkovoji kramnyci v Bruklini, jaka nazyvajeťsia “Parnas vdoma”. Cia knyharnia – spravžnij raj dlia knyholiubiv, nasyčena aromatom “paperu i škiry” ta tiutiunu z trubky vlasnyka kramnyci pana Mifflina, jaký pychkaje neju deń i nič.

Image copyright
Thinkstock

Utim, Mifflin – ne prosto knyhotorhoveć, vin “praktykujučý biblioterapevt”. Vin pojasniuje: “JA z zadovolenniam pryznačaju u jakosti likuvannia knyhy tym pacijentam, jaki zavitajuť siudy i hotovi rozpovisty meni pro svoji symptomy… Nichto ne vidčuvaje takoji vdiačnosti, jak liudyna, jakij vy porekomenduvaly knyhu, neobchidnu dlia jiji duši”.

Mifflin vže todi znav te, ščo doslidnyky z Universytetu Sasseksa j dosi namahajuťsia dovesty: čytannia znimaje stres efektyvniše, niž muzyka, prohulianka abo čaška čaju. Lyše čerez šisť chvylyn čytannia absoliutno buď-jakoji knyžky riveń stresu v učasnykiv eksperymentu znyžuvavsia do 68%. Ale koly knyžka spravdi choroša, jiji korysnisť važko pereocinyty. Jak zaznačaje tablyčka nad vchodom do knyharni pana Mifflina, “Knyžkový holod – nadto serjozna rič. Dozvoĺte pryznačyty vam likuvannia”.

BBC Culture zapustylo speciaĺnu kolonku, prysviačenu knyhoterapiji (Textual healing), avtory jakoji rekomenduvatymuť knyžky na vsi vypadky žyttia: rozbyte serce, obraza, vidčuttia rozhublenosti, hluchý kut u kar’jeri. Vy naviť možete napysaty na elektronnu poštu kolonky textualhealing@bbc.com (anhlijśkoju movoju) i opysaty, jaka žyttieva problema turbuje vas. Avtorka kolonky Chefziba Anderson poradyť vam najkrašču knyžku u vašij sytuaciji.

Pročytaty

oryhinal cijeji statti anhlijśkoju movoju vy možete na sajti

BBC Culture.