Image copyright
Thinkstock
Jak vplyvovi biznesmeny ta korporaciji pošyriujuť nevihlastvo i zaplutujuť informaciju? Korespondentka BBC Future diznalasia, ščo dlia cioho fenomenu naviť isnuje speciaĺný termin.
U 1979 roci sekretne povidomlennia vid hihanta tiutiunovoji promyslovosti vypadkovo potrapylo u presu. Dokument pid nazvoju “Propozycija z pytań kurinnia i zdorov’ja”, skladený kompanijeju Brown Williamson desiaťma rokamy raniše, opysuvav rizni taktyky, jak tiutiunovi korporaciji protystojať kampanijam po boroťbi z kurinniam.
V odnomu z najbiĺš pokazovych uryvkiv dokumenta zaznačajeťsia, jak reklamuvaty syharety masovomu pokupciu: “Naš holovný instrument – ce sumniv, bo ce najkraščý sposib konkuruvaty z bezperečnymy faktamy, jaki isnujuť u svidomosti hromadśkosti. Ce takož zasib pošyrennia superečlyvoji informaciji”.
Image copyright
Thinkstock
Taktyky tiutiunovych korporacij, za dopomohoju jakych vony namahalyś prychovaty škidlyvi naslidky kurinnia, nadychnuly doslidnyka Roberta Proktora na stvorennia terminu “ahnotolohija”
Cia vidverta zajava vyklykala interes istoryka nauky zi Stenfordśkoho universytetu Roberta Proktora, jaký počav vyvčaty marketynhovi stratehiji tiutiunovych kompanij, za dopomohoju jakych vony zaplutujuť informaciju pro te, ščo kurinnia vyklykaje rak.
Včený diznavsia, ščo syharetna promyslovisť ne choče, ščoby spožyvači zrozumily škidlyvisť jiji produkciji, i vytračaje miĺjardy na prychovuvannia faktiv pro vplyv kurinnia na zdorov’ja. Rozšuky nadychnuly doslidnyka na stvorennia neolohizmu dlia nazvy nauky, jaka vyvčaje navmysne pošyrennia nevihlastva, – “ahnotolohija”.
Termin pochodyť vid sliv z neoklasyčnoji hrećkoji movy: agnosis – “neznannia”, “nevihlastvo”, i “ontolohija” – rozdil metafizyky, jaký vyvčaje pryrodu buttia. Ahnotolohija – ce nauka, jaka vyvčaje navmysne pošyrennia plutanyny i obmanu dlia prodažu produktu abo zavojuvannia prychyĺnosti.
“Doslidžujučy ahnotolohiju, ja vidkryv cilý tajemný svit sekretnoji nauky, i podumav, ščo istoryky majuť prydilyty ciomu javyšču biĺše uvahy”.
Perelik stratehij tiutiunovoji korporaciji 1969 roku – ce prekrasný pryklad ahnotolohiji, zaznačaje profesor Proktor. “Nevihlastvo – ce ne prosto te, pro ščo my poky ščo ne znajemo, ce cilespriamovana stratehija prychovuvannia znannia vplyvovymy polityčnymy abo ekonomičnymy fihuramy”.
Kolehoju i spivrobitnykom profesora Proktora stav linhvist z Kalifornijśkoho universytetu v Berkli Ajn Boaĺ, razom z jakym vony u 1995 roci vyhadaly termin “ahnotolohija”, choča značnu častynu doslidžennia Robert Proktor vykonav raniše.
Zbalansovana dyskusija
Siohodni ahnotolohija ne vtratyla svojeji aktuaĺnosti. Napryklad, protyvnyky Baraka Obamy vprodovž bahatioch misiaciv uspišno sijaly polityčni sumnivy ščodo nacionaĺnosti prezydenta SŠA, poky vin u 2011 roci ne nadav svoje svidoctvo pro narodžennia. V inšomu vypadku dejaki polityčni ohliadači v Avstraliji namahalyś posijaty paniku, stverdžujučy, ščo riveń kredytozdatnosti cijeji krajiny – taký že jak u Hreciji, nezvažajučy na najavnisť dostupnych danych vid rejtynhovych ahentstv, jaki svidčyly, ščo ekonomična sytuacija v oboch krajinach duže rizna.
Image copyright
Thinkstock
Nebezpeka pošyrennia nevihlastva siohodni, jak nikoly, aktuaĺna
Robert Proktor pojasniuje, ščo nevihlastvo často pošyriujeťsia pid prykryttiam zbalansovanoji dyskusiji. Napryklad, pošyrena dumka pro te, ščo na kožne javyšče isnujuť protyležni točky zoru, ne zavždy sprýaje racionaĺnym vysnovkam. Same za dopomohoju takoji taktyky tiutiunovi kompaniji namahalyś racionaĺno dovesty, ščo jichnia produkcija može buty neškidlyvoju. Cej pidchid siohodni vykorystovujuť ti, chto zaperečuje zminy klimatu:
“Pryncyp balansu dozvoliaje vyrobnykam syharet abo skeptykam u pytanni hlobaĺnoho poteplinnia stverdžuvaty, ščo kožne javyšče maje dvi storony, ščo eksperty ne majuť jedynoji točky zoru, i ce spotvoriuje istynný stan sprav, pošyriujučy nevihlastvo”.
Profesor Proktor zaznačaje, ščo bahato doslidžeń kanceroheniv u tiutiuni provodylyś spočatku na myšach, i tiutiunovi korporaciji u vidpoviď zajavlialy, ščo ce ne označaje, ščo dlia liudej vony nesuť taký samý ryzyk, nezvažajučy na očevydni fakty škidlyvych naslidkiv dlia zdorov’ja kurciv.
Nova era nevihlastva
“My žyvemo v sviti totaĺnoho nevihlastva, jakščo istyni vdajeťsia probytyś kriź šum chybnych idej, ce vže spravžniu dyvo”, – poperedžaje Robert Proktor. I choča znannia staly “dostupnymy”, ce šče ne označaje, ščo liudy korystujuťsia dostupom do nych:
“Choča dlia biĺšosti rečej ce ne maje velykoho značennia, jak, prymirom, temperatura kypinnia rtuti, u važlyvych polityčnych abo filosofśkych pytanniach liudy, zazvyčaj, spyrajuťsia na viru, tradyciji abo propahandu biĺše, niž na racionaĺne znannia”.
Image copyright
Thinkstock
Neosvičeni v jakomuś pytanni liudy stajuť lehkoju žertvoju dlia tych, chto navmysne pošyriuje chybni ideji ta nevihlastvo
Profesor Proktor výavyv, ščo nevihlastvo pošyriujeťsia, koly, po-perše, bahato liudej ne rozumijuť jakuś koncepciju abo fakt i, po-druhe, koly hrupy z osoblyvymy interesamy – komercijni kompaniji abo polityčni uhrupuvannia – navmysno stvoriujuť plutanynu navkolo pevnoji problemy.
Koly jdeťsia pro taki pytannia, jak škidlyvisť tiutiunu abo klimatyčni zminy, naukovo neosvičene suspiĺstvo bude biĺš sprýniatlyvym do taktyk, jakymy profesijno korystujuťsia ti, chto navmysne zaplutuje fakty ta prychovuje pravdu.
Podyvymoś u jakosti prykladu na dyskusiju navkolo klimatyčnych zmin. “Ce pytannia nasampered stosujeťsia ne stiĺky isnuvannia klimatyčnych zmin, skiĺky toho, čy stvoryv Boh Zemliu dlia toho, ščoby my bezkinečno vykorystovuvaty jiji resursy, čy povynen uriad rehuliuvaty promyslovisť, čy varto nadaty vladu ekoloham i tak dali. Cia dyskusija stosujeťsia ne lyše faktiv, a hlobaĺnych zmin, jaki vplyvajuť z cych faktiv”, – pojasniuje profesor Proktor.
Nebezpeka “vlasnoji” dumky
Šče odyn včený, jaký prysviatyv sebe vyvčenniu nevihlastva, ce Devid Danninh z Korneĺśkoho universytetu. Profesor Danninh vpevnený, ščo pošyrenniu neuctva značnoju miroju sprýaje internet, bo ce misce, de kožen može staty ekspertom, ščo robyť korystuvačiv dostupnoju zdobyččiu dlia tych, chto namahajeťsia svidomo rozpovsiudžuvaty chybni istyny.
“I choča dostupnisť informaciji – ce velyka perevaha dlia rozumnych liudej, biĺšisť inšych vona vvodyť v omanu, stvoriujučy chybne vidčuttia ekspertyzy z buď-jakoho pytannia. Vyklykaje zanepokojennia ne toj fakt, ščo my vtračajemo zdatnisť maty vlasnu točku zoru, a toj, ščo vyslovliuvaty dumku z pryvodu buď-jakoho pytannia stalo nadto prosto. My povynni konsuĺtuvatysia z inšymy značno častiše, niž nam zdajeťsia”, – poperedžaje Devid Danninh.
Image copyright
Getty
Rytoryka kandydata v prezydenty SŠA Donaĺda Trampa je typovym prykladom ahnotolohiji, kaže profesor Danninh
“Zvyčajno, dumka inšych liudej takož može buty nedoskonaloju, ale rizni pohliady na odnu problemu dopomožuť nablyzytyś do istyny”, – dodaje doslidnyk.
Doslidnyky Danninh i Proktor takož zaznačajuť, ščo na nynišnich prezydentśkych vyborach u SŠA pošyrennia nevihlastva dosiahlo nebačenych masštabiv z oboch bokiv polityčnoho spektra.
“I jaskravý pryklad cioho – kandydat u prezydenty Donaĺd Tramp, jaký proponuje svojim poslidovnykam prosti rišennia, jaki abo nedijevi, abo nekonstytucijni”, – kaže profesor Danninh.
Otže, choča nauka ahnotolohija i vynykla za doby rozkvitu tiutiunovoji promyslovosti, siohodni potreba jak u samomu termini, tak i v doslidženni liudśkoho nevihlastva je, jak nikoly, aktuaĺnoju.
oryhinal cijeji statti anhlijśkoju movoju vy možete na sajti
BBC Future.