Image copyright
iStock
Malo ščo tak dratuje, jak slovo, jake krutyťsia na jazyci, a my nijak ne možemo joho pryhadaty. Ale, jak zaznačaje korespondent BBC Future, cej fenomen vidkryvaje cikavi osoblyvosti toho, jak praciuje naša pam’jať.
Vam cia sytuacija, bezperečno, znajoma. Prostý proces formuliuvannia frazy raptom pereryvajeťsia čerez neprýemný psycholohičný blok. Ščoby zapovnyty pauzu, my myttievo zvertajemoś do synonimiv abo sliv-parazytiv, vymovliajučy ščoś na kštalt “toj samý”, “tak by movyty”, “jak ce nazyvajeťsia”, “cia štuka” ta inše.
Velyčezna kiĺkisť takych sliv-napovniuvačiv svidčyť pro te, ščo schyĺnisť zabuvaty nazvy rečej abo imena liudej duže pošyrena. Dlia cioho javyšča naviť isnuje speciaĺna naukova nazva – letolohika.
Jak i bahato inšych terminiv, pov’jazanych z rozumom ta rozumovoju dijaĺnistiu, “letolohika” pochodyť vid hrećkych sliv lethe (zabuttia) i logos (slovo). U hrećkij mifolohiji Leta – ce takož nazva odnijeji z p’jaty ričok pidzemnoho carstva, vodu jakoji pyly duši pomerlych, ščoby zabuty vsi zemni spohady.
Image copyright
Getty
Vvažajeťsia, ščo termin “letolohika” prydumav psycholoh Karl Junh
Vvažajeťsia, ščo ce slovo vynajšov psycholoh Karl Junh na počatku XX stolittia. A perša pyśmova zhadka pro letolohiku z’javliajeťsia u vydanni 1915 roku Amerykanśkoho iliustrovanoho medyčnoho slovnyka Dorlenda, v jakomu letolohika vyznačajeťsia jak “nezdatnisť zhadaty potribne slovo”.
Zvidky ne pochodyv by cej termin, na sučasne rozuminnia toho, jak praciuje pam’jať, značnoju miroju vplynuly doslidžennia Karla Junha i hrećka mifolohija.
My intujityvno rozumijemo, ščo naš mozok ne praciuje jak komp’juter, v jakomu dani akuratno zberihajuťsia i myttievo vylučajuťsia natyskanniam knopky.
Jak zaznačaje psycholoh Tomas Stafford, “naša pam’jať – ce dyvovyžný instrument, ale vona značnoju miroju zaležyť vid kiĺkosti asociacij, jaki my utvoriujemo z novoju informacijeju, a zovsim ne vid toho, naskiĺky syĺno my bažajemo zapam’jataty tu čy inšu rič”.
Zhadaty kožne slovo v našomu leksykoni navriad čy možlyvo. Oksfordśký slovnyk anhlijśkoji movy naličuje, prymirom, 600 tysiač sliv, ale naviť vin ne je absoliutno povnym (Velyký tlumačný slovnyk sučasnoji ukrajinśkoji movy narachovuje ponad 200 tysiač slovnykovych statej. – Red.).
Aktyvný slovnyk dorosloho nosija anhlijśkoji movy, jaký vin vykorystovuje v usnomu ta pyśmovomu movlenni, značno menše. Za pidrachunkom vidomoho brytanśkoho profesora linhvistyky Devida Kristala, vin skladaje v seredniomu ponad 50 tysiač sliv*.
Zvyčajno, nosiji movy rozumijuť značno biĺše sliv, ale vony ne vykorystovujuť jich u povsiakdennij rozmovi abo na pyśmi. Slova same cioho pasyvnoho leksykonu i vyklykajuť zazvyčaj fenomen letolohiky.
Image copyright
iStock
Aktyvný slovnyk dorosloho nosija anhlijśkoji movy skladaje trochy biĺše 50 tysiač sliv
Slova, jakymy my korystujemoś ridko, zokrema, vlasni imena, my často zabuvajemo. Ce vidbuvajeťsia tomu, ščo naša pam’jať je asociatyvnoju i budujeťsia z uryvkiv vzajemopov’jazanoji informaciji. Naskiĺky švydko my možemo pryhadaty te čy inše slovo, zaležyť vid utvorenych asociacij.
Otže, v našij pam’jati zberihajuťsia tysiači sliv, ale nam važko pryhadaty jich, tomu ščo my ne korystujemoś nymy často, i u našomu mozku ne utvorylyś neobchidni zv’jazky z inšoju važlyvoju informacijeju, jaki sprýajuť lehkomu vidnovlenniu spohad.
Letolohika – ce, z odnoho boku, nezdatnisť pryhadaty slovo, a z inšoho – vidstežyty slid cioho slova u pam’jati, de, my znajemo, vono zberihajeťsia. Možlyvo, inodi nam prosto neobchidno zrobyty kovtok vody z ričky Lety, ščoby na čas zabuty povsiakdenni dribnyci, i takym čynom, zhadaty reči, naspravdi važlyvi dlia nas.
* Jakščo vy bažajete z’jasuvaty obsiah svoho aktyvnoho i pasyvnoho slovnykovoho zapasu, zverniťsia do bezcinnoji praci Devida Kristala “Anhlijśka mova” (2-e vydannia, 2002), v jakij vin opysuje metodyku obrachunku.
oryhinal cijeji statti anhlijśkoju movoju vy možete na sajti
BBC Future.