Zakon pro dekomunizaciju dopomože rozkryty sekretni materialy pro zločyny totalitaryzmu, pov’jazani iz Holodomorom
Pislia nabuttia čynnosti zakoniv pro dekomunizaciju archivni dokumenty, v tomu čysli sekretni archivy KDB, pov’jazani z polityčnymy represijamy, Holodomorom, stanuť zahaĺnodostupnymy. Usi vony buduť zibrani u haluzevomu archivi, jaký počaly stvoriuvaty.
Prote vže zaraz istoryky opryliudniujuť novi archivni dani, jaki stosujuťsia naslidkiv Holodomoru 1932-1933 rokiv. Zokrema, dani pro te, jak pislia spustošenych holodom rokiv u schidni i pivdenni rehiony Ukrajiny pereselialy žyteliv Rosiji.
Ščo bulo pislia 33-ho?
Vystavka takych dokumentiv prochodyť u Nacionaĺnomu muzeji “Memorial pam’jati žertv holodomoriv v Ukrajini”.
“Vže dostatnio šyroko rozkryti temy samoho procesu holodu, bahato materialiv zibrano pro žertvy Holodomoru, choča my nikoly ne znajdemo ostatočnoji cyfry, skiĺky liudej zahynulo, ale zalyšylosia pytannia: a ščo bulo dali?” – rozpovidaje zaviduvač naukovo-doslidnoho viddilu fondiv muzeju Nina Lapčynśka.
“Liudy prodovžuvaly vmyraty, bo bezpovorotni naslidky holodu dlia tych, chto vyžyv, ne mohly buty podolani jakymoś dokumentom. Ce buly prosto fiziolohični procesy. I vynyklo pytannia: jak otrymuvaty vid zemli te, ščo bulo zaplanovano partijeju? I todi bulo vyrišeno pereselyty na vymerli terytoriji novych liudej”.
Pani Lapčynśka pojasniuje, ščo i dlia ukrajinśkych doslidnykiv Holodomoru pytannia “Ščo bulo dali?” za ostanni dva roky tež nabulo dodatkovoho sensu.
“Vijna na Schodi ta stavlennia do neji miscevoho naselennia aktualizuvaly pytannia, čomu same u tych rehionach vidbuvajuťsia taki procesy. I my počaly šukaty dokumenty”, – kaže Nina Lapčynśka.
Dokumenty, predstavleni na vystavci, buly nadani Haluzevym deržavnym archivom SBU, Centraĺnym deržavnym archivom vyščych orhaniv vlady ta upravlinnia Ukrajiny ta Deržavnoju archivnoju služboju Ukrajiny. Krim toho, materialy nadchodyly i z miscevych archiviv, zokrema, j zi schidnych rehioniv.
“Oblasni archivy tych rehioniv, kotri zaraz je pid zahrozoju pošyrennia ahresiji, vidhuknulysia, i výavyly u sebe ci dokumenty. Tiĺky z Donbasu my ne otrymaly dokumentiv, bo archivy buly zachopleni”, – kaže pani Lapčynśka.
Zibrani muzejem Holodomoru dokumenty stosujuťsia druhoji polovyny 1933-ho – 1934 rokiv, tobto peršoho post-holodomornoho roku i času vykonannia sekretnoji postanovy Rady narodnych komisariv SRSR “Pro pereselennia na Ukrajinu 21 tysiači simej kolhospnykiv” vid 25 žovtnia 1933 roku.
Na jichnie pereselennia bulo vydileno 15 miĺjoniv 500 tysiač rubliv. “Z nych 10 miĺjoniv proponuvalosia viddaty bezpovorotno, jak materiaĺnu dopomohu, a šče 5 miĺjoniv – zrobyty dovhostrokovym kredytom”, – pojasniuje Nina Lapčynśka.
Desiatky ešeloniv z Rosiji ta Bilorusi
Zhidno z archivnymy dokumentamy, do Donećkoji (todi pošyriuvalasia i na terytoriju nynišnioji Luhanśkoji oblasti), Dnipropetrovśkoji (do jakoji častkovo naležala i nynišnia Zaporiźka oblasť) i Charkivśkoji oblastej maly buty pereseleni kolhospnyky z Rosiji, a do Odeśkoji (todi pošyriuvalasia i na terytoriju nynišnich Mykolajivśkoji ta Chersonśkoji oblastej) – iz Bilorusi ta Rosiji.
Do kincia 1933 roku iz Zachidnoji oblasti RRFSR do Dnipropetrovščyny bulo vidpravleno 109 ešeloniv z pereselenciamy ta jichnim kramom, z Centraĺno-čornozemnoji oblasti Rosiji do Charkivśkoji oblasti – 80 ešeloniv, z Ivanivśkoji do Donećkoji – 44 ešelony, vodnočas iz Biloruśkoji RSR do Odeśkoji oblasti napravyly 61 ešelon, z Horkivśkoji oblasti – 35 ešeloniv z liuďmy.
Pereselenci otrymaly nyzku piĺh, todi jak ti, chto perežyv holod, otrymaly dodatkovi obov’jazky
Jak kažuť doslidnyky, pereselenciam, jaki prybuvaly u vymerli vid holodu sela na Schodi ta Pivdni krajiny, nadavaly značni piĺhy.
Z nych znimaly vsi nedojimky zi splaty podatkiv, jich zviĺnialy vid splaty siĺhosppodatku na try roky, rik vony mohly ne postačaty deržavi moloko ta m’jaso, kožna rodyna bezkoštovno otrymuvala budynok i sadybu, remont jakych do jich pereselennia maly zabezpečyty miscevi kolhospy. Tym, u koho ne bulo korovy, jiji nadavaly bezkoštovno, a na kožni dvi-try rodyny – davaly konia.
Ci umovy buly vidminni vid tych, v jakych opynylysia ti, chto vyžyv pislia Holodomoru v Ukrajini, tverdyť Nina Lapčynśka:
“Pereselenci buly postavleni u značno krašči umovy, niž te misceve naselennia, ščo zalyšylosia pislia Holodomoru. Liudy dva roky straždaly vid nedojidannia, ostanni 9 misiaciv prosto vmyraly vid holodu. Ale jim ne tiĺky ne nadavaly dopomohy, jich zobov’jazuvaly vidremontuvaty chaty pomerlych dlia prýiždžych. Krim toho, vony maly vydilyty iz vyroščenoho vrožaju stiĺky zerna, skiĺky pereselenci zalyšyly u sebe v komorach vdoma. Naviť, zhidno z dokumentamy, zabezpečyty stolamy i taburetkamy”.
Krim toho, dokumenty svidčať, ščo budynky, u jakych vže oselylysia pereselenci, ne mohly povernuty jichnim vlasnykam, jakym vdalosia vtekty vid holodu u 1932 roci, i jaki povertalysia dodomu u 1933-mu.
“Sproby rozvyvaty šovinizm”
Pereselennia vyklykalo “uskladnennia stosunkiv”
Vse ce ne mohlo ne vyklykaty napružennia ta ahresiji, i tomu vže vid počatku 1934 roku u dokumentach z’javliajuťsia zhadky pro “pereškody procesu asymiliaciji” ta “sproby klasovych vorohiv rozvyvaty šovinizm”.
Paraleĺno iz cym vydajuťsia dokumenty, prysviačeni oblaštuvanniu pobutu pereselenciv – vid potreby u vidkrytti rosijśkych hrup u školach, do zvezennia pidručnykiv, literatury ta hazet rosijśkoju movoju.
Na nove misce – zi svojimy hazetamy i patefonamy
“JE naviť dosyť odiozni dokumenty pro zakupivliu patefoniv dlia pereselenciv za rachunok kolhospiv”, – rozpovidaje pro nespodivani znachidky v archivach Nina Lapčynśka.
Na dumku orhanizatoriv vystavky, predstavleni na nij dokumenty možuť buty odnym iz kliučiv dlia osmyslennia vytokiv nynišnich podij na Schodi Ukrajiny.
“Jakščo uvažno podyvytysia na karty, to terytoriji pereselennia zbihajuťsia z tym, ščo vony tam nazvaly Novorosijeju”, – kaže pani Lapčynśka pro vysnovok doslidnykiv muzeju.
Doslidnyk takož dodaje, ščo zhodom do cych rehioniv staly pereseliaty i ukrajinciv iz “sociaĺno-neblahonadijnych” prykordonnych rehioniv Ukrajiny, ale vony potraplialy na Schid ta Pivdeń vže bez tych piĺh, ščo maly pereselenci iz Rosiji ta Bilorusi.
Z usijeji Ukrajiny
Doktor istoryčnych nauk, doslidnyk istoriji Ukrajiny 20-30-ch rokiv mynuloho stolittia Stanislav Kuĺčyćký tverdyť, ščo robyty odnoznačni vysnovky stosovno toho, ščo u 30-ti roky mala misce štučna asymiliacija u schidnych oblastiach Ukrajiny, jaka poznačajeťsia na podijach v Ukrajini zaraz, ne zovsim pravyĺno.
Istoryk kaže, ščo stvorený u 1933 roci pereselenśký komitet peremistyv u teperišni Charkivśku, Donećku, Luhanśku oblasti značno biĺše žyteliv inšych rehioniv Ukrajiny, jaki menše postraždaly vid Holodomoru, aniž iz terytoriji Rosiji.
Napriamky pereselennia pislia Holodomoru
“Use ž taky cyfry pro pereselenciv z Rosiji i Bilorusi ne duže velyki. Tysiači hospodarstv u masštabi takych velykych rehioniv jak Donbas i Slobožanščyna – ne nadto vražajuči. Tomu ja by ne kazav pro zarodžennia separatyzmu v ti roky”, – skazav Stanislav Kuĺčyćký u komentari VVS Ukrajina.
Vin takož rozpoviv, ščo, zhidno z doslidženniamy Instytutu istoriji NAN Ukrajiny, biĺše polovyny z tych, chto pereselyvsia z Rosiji na terytoriju Ukrajiny u 1933-1934 rokach, povernulysia nazad, do Rosiji.
“Vony pobačyly, ščo ukrajinśki seliany značno biĺše pryhničujuťsia, niž seliany v centraĺnij Rosiji”, – dodav istoryk.
2006 roku Verchovna Rada oficijno vyznala Holodomor 1932-1933 rokiv henocydom ukrajinśkoho narodu. Za zakonom, publične zaperečennia Holodomoru vvažajeťsia protypravnym, ale pokarannia za taki diji ne utočniujeťsia.
Odnak sered istorykiv ta politykiv nemaje jedynoji dumky ščodo toho, čy možna vvažaty Holodomor henocydom u jurydyčnomu značenni cioho slova, zakriplenomu v Konvenciji OON pro zapobihannia zločynu henocydu i pokarannia za nioho.
V dokumentach OON, JUNESKO i PARIE, prysviačenych Holodomoru, slova “henocyd” nemaje.
Holodomor vyznaly henocydom ukrajinciv 23 deržavy: Avstralija, Andorra, Arhentyna, Brazylija, Hruzija, Ekvador, Estonija, Ispanija, Italija, Kanada, Kolumbija, Latvija, Lytva, Meksyka, Parahvaj, Peru, Poĺšča, Slovaččyna, SŠA, Uhorščyna, Čechija, Čyli, a takož Vatykan jak okrema deržava.
Biĺšisť doslidnykiv u Rosiji napoliahajuť na tomu, ščo holod u 30-ti roky – ce trahedija usioho radianśkoho selianstva, a ne lyše Ukrajiny. Pryčynoju vony nazyvajuť žorstký styĺ kerivnyctva Josypa Stalina.
Desiať faktiv pro Holodomor čytajte tut.